Gjuha arvanite kurrë nuk është inkuadruar në programet e edukimit shkollor në shtetin modern grek. Ne të kundërt ai është dekurajuar në shkolla (dhe në ushtri) deri me dënime fizike, poshtërime, ose, në vitet e fundit, thjeshtë me terheqje vëmendje të përdoruesve të gjuhës arvanite ( raport i Williams,1992: 86; Trudgill, 1983:130-1).
The Human Rights Helsinki Organization
"....e paguaj shtrenjtë dhe në mënyrë të përditëshme me nderin, dinjitetin dhe lirinë ... Mbi kokën time nuk pranoj kurrgjë tjetër veç qiellit të lirë e pafund!"- Aristidh Kolia.
shkruar nga KOLEC TRABOINI
Personaliteti i madh arvanitas Aristidh Kolia vdiq në mënyrë enigmatike, siç cilëson ende dhe sot e kësaj dite anipse me gjysem zë shtypi shqiptar, por e thënë hapur e vranë ultranacionalistët grekë siç janë vrarë edhe arvanitas të tjerë të shquar në histori, duke filluar me Gjergj Karaiskaqin në pusi, që fjalen e fundit te jetes e tha ne gjuhen shqipe, helmuan Teodor Kollokotronin (Bithguri) në burgjet ku u përplas heroi kombëtar nga hierarkët grekë të fanatizmit nacionalist, e vite më pas me të zjarrtin arvanitas të Salaminës, gazetarin Anastas Kullurioti e të tjerë, krime të cilat historia i mban akoma në skutat e fshehta e të errëta të arkivave greke, mbase për të mos u hapur kurrë.
Ky fillim shekulli kishte ruajtur të njëjtin fat edhe për ish presidentin e Arvanitasve të Greqisë, historianin e studiuesin Aristidh Kolia, për të treguar kështu, se edhe në kushtet e zhvillimeve moderne Greqia, që e quan veten pjesëtare të asaj bote të ndritur e të kulturuar, që quhet Bashkim Europian, mjerisht vazhdon ende qëndrimin e paprinciptë të një shteti arrogant, që nuk njeh asnjë të drejtë për minoritetet, për t’u shkolluar e ruajtur traditat dhe kulturën e tyre. Traditat dhe kulturat e minoriteteve përbëjnë sot vlera për çdo lloj shoqërie në shtetet e zhvilluara demokratike, por natyrisht, jo në Greqinë e mentalitetit mesjetar e bizantin, të cilët mjerisht kanë harruar se ishin vetë grekët ata që urreheshin dhe persekutoheshin si popull nga hierarkët bizantinë. Grekët e sotëm, ndërkohë që përdorin të tërë makinacionet e stilit bizantin për t'u mohuar të drejtat minoriteteve, çuditërisht, i kanë si idhujt e tyre të admirueshëm shtypësit e tyre të dikurshëm. Të kthesh në idhull xhelatin tënd që të ka dhunuar, përzënë e shfarosur, është një paradoks i çuditshëm që vetëm në Ballkan mund të ndodhë.
Në shkrimin “Vrasja e dytë e Aristidh Kolës”, botuar në gazetën “Dielli”, New York 2000, kemi shënuar se me vrasjen fizike të studiuesit e udhëheqësit arvanitas Aristidh Kolia, nuk qe e mbaruar puna e megaloidhesë shoviniste, e mohuesve të lirisë e të drejtave të arvanitasve për gjuhën e kulturën e vet, se edhe më tej do të vazhdonin të vrisnin pak e nga pak idealin e ndritur të Anastas Kulluriotit dhe Aristidh Kolias.
Nuk do të shkonin veç dy vite pas tragjedisë së Aristidh Kolias, që në shtypin grek, e më pas përkthyer edhe në shtypin shqiptar, të shfaqej një shkrim i dy autorëve grekë Leonidha Embirikos dhe Lambros Balciotis me titull: “Grekët dhe shqiptarët në shekullin e 19-të dhe 20-të”, i cili që në krye e deklaron thuajse hapur qëllimin dhe platformën e vet kur thotë se “është absurd e qesharak pretendimi i emigrantëve shqiptarë në Greqi se Aristidh Kolian e helmoi shteti grek”.
Zotërinjtë në fjalë, që tashmë në shtyp na hiqen si ish miq të afërt të Aristidh Kolias duke shprehur një keqardhje hipokrite për vdekjen (jo vrasjen) e tij, jo pa qëllim përpiqen të konfondojnë faktin se askush prej miqve të tij të vërtetë qofshin shqiptarë apo grekë, nuk kanë thënë më parë e as nuk e thonë tani se shteti grek është drejt për së drejti vrasës i Aristidh Kolias, përkundrazi është thënë fillimisht prej vetë Aristidh Kolias në shtratin e vdekjes dhe më pas prej miqve të tij se, vrasës janë qarqe të caktuara shoviniste, që gjithsesi kanë të drejtë të shfaqen në forma legale sepse kanë përkrahjen indirekte a direkte, jo vetëm nga shteti por edhe nga mediat ultranacionaliste dhe klima raciste që ekziston masivisht në shoqërinë greke.
Zotërinjtë Leonidha Embirikos dhe Lambros Balciotis nuk marrin fare në konsideratë faktin se dënimi me vdekje i Aristidh Kolias është shpallur publikisht para se të ekzekutohej fshehtësisht, pra të gjithë e parandjenin atë që do të ndodhte. Nuk marrin në konsideratë bisedën në një rubrikë televizive direkte transmetuar në Athinë më 1999, kur gjithë të pranishmit në një kor shovinist e racist (intelektualë grekë këta!!!) të dirigjuar nga komunistja shterpë Liana Kaneli, shanin e mallkonin pa pikë kulture dhe etike dhe u hodhën si të tërbuar kundër Aristidh Kolias që gjithsesi i qëndroi me dinjitet kësaj lukunie çakejsh si të kishin dalë nga shpellat e mesjetës, e që nuk janë pa përgjegjësi me përgatitjen e klimës për vrasjen e Aristidh Kolias. Sulmeve të pacipa deri në masmedia publike, shkrimtari arvanitas i priti me gjakftohtësi, pa acarime, me një kulturë qe i shkonte për shtat emrit të tij si shkrimtar e studiues i shquar, veprat e të cilit kishin përhapje të gjerë dhe ribotoheshin shpesh herë. Ja si shkruan në revistën e tij duke iu referuar këtij incidenti të turpshëm të masmedias greke:
"Shumë miq më telefonuan për të shprehur indinjatën për baltën që hodhi mbi mua zonja Liana Kaneli gjatë emisionit televiziv në "Skaj" 5 Maj 1999, dhe më pyetën përse e përballova me qetësi, kur duhej të kundërsulmoja...
Miqtë e mi, mos u mërzisni e mos u hidhëroni për këtë, sepse "e drejta del, vjen kur ti vijë ora…".E kam dashur dhe e dua vendin tim, por dashuria ime nuk është me fjalë por me veprat e mia, të cilat do të kujtohen kur balta e zonjës…Kaneli të kalojë në harresën e shekullit. Kam preferuar gjithmonë të shkoj kundra rrymës e jo të shkoj nga shkon rryma dhe fryjnë erërat . Nuk jam lëpirë e nuk kam puthur kurrë këmbët e përmjera dhe për këtë e paguaj shtrenjtë dhe në mënyrë të përditëshme me nderin, dinjitetin dhe lirinë time..."
Por gjithsesi, zemra e madhe e Aristidh Kolias e dinte se sa shqetësim e sa dëme i sillnin në krijimtari, sa tundime madje edhe në rrethin familjar, sepse presioni i opinionit shoqëror binte edhe mbi familjen e tij, mbi të afërmit dhe miqtë.
Nuk marret në konsideratë fakti se banditët kapsalistë kishin shkruar nëpër muret e Athinës “Vdekje Aristidh Kolias”, apo “Tradhëtari Kolia në litar”, për faktin se Aristidh Kolia denonconte gjenocidin serb ndaj shqiptarëve të Kosovës në librin e tij “Greqia në grackën e serbëve të Milosheviçit”. Këto gjëra, për këta dy zotërinj nuk ekzistojnë. Nuk ekziston as fakti se zyrat e Aristidh Kolias në rrugën “Filipidu” të Athinës kanë patur një bombardim intensiv me rreze radioaktive, sa ndoshta edhe sot e kesaj dite, do të kenë mbetur ende gjurmë. Përpara se zotërinjtë grekë, pseudo miq të arvanitasit të madh, të mohojnë me një të rënë të lapsit plot të vërteta mbi çfarë po ndodh me arvanitasit në Greqi apo të mohojnë çfarë të tjerët besojnë se tragjikisht e mizorisht ka ndodhur, le t’i kërkojnë organeve të specializuara t’i bëjnë një hetim studios së Aristidh Kolias, që tashmë familjarët e tij, me të drejtë e kanë kthyer në rezidencën e vet për t’iu shmangur sa të jetë e mundur manipulimit të fakteve që ende mund të kenë mbetur diku në suvatë e mureve e që nesër mund të flasin. E, për më tepër, këta dy zotërinj që duan të mbrojnë dinjitetin e shtetit grek, le t’i kërkojnë shtetit apo organeve të specializuara të Bashkimit Europian të bëjë të mundur që të analizohen kockat e Aristidh Kolias nëse kanë apo nuk kanë ende gjurmë radioaktive që çojnë fatalisht drejt leuçemisë. Mbase kështu do ta lehtësojnë shtetin dhe opinionin mediatik të mbarsur me shovinizëm prej peshës së fajit e të krimit të përbashkët të mbarë shoqërisë greke jo vetëm ndaj Aristidh Kolias, por ndaj mbarë arvanitasve që nuk janë pak por mbi një milion, paçka se shifrat e vërteta fshihen po nga ky shtet i "pafajshëm" sipas tyre.
Gjithmonë kur do të shkatërrosh dikë, mënyra më e mirë është të hiqesh si mik, e këtë dy zotërinjtë grekë Embirikos dhe Balciotis e dinë më mirë se kushdo në botë sepse janë grekë dhe kanë lidhje jo vetëm shpirtërore por dhe gjeneze me Kalin e Trojës.
Zotërinjtë e tyre arrijë deri atje sa stilin grek të eliminimit fizik të njerëzve "të padëshirueshëm" ta vënë në dyshim madje deri dhe në rastin flagrant të Anastas Kulloriotit, duke shkruar në artikullin e tyre se ai ishte mbase një rast “i mundshëm në dhjetëvjeçarin 1880”. Pra grekët bashkëkohorë, (tashmë të europianizuar!!!) ngjarjen reale e bëjnë të dyshueshme (mbase), ndërsa rastin e dyshueshëm e bëjnë të paqënë duke shtuar se këto janë më shumë vartësi të ideologjive të shkuara madje edhe atyre të shekullit të 19-të, të cilat, gjithnjë sipas dyshes greke Embirikos dhe Balciotis, “torturojnë” edhe sot shoqërinë shqiptare dhe shkencën e historisë.
Këta dy antishqiptarë, çfarë nënkupton dhe antiarvanitas, më kot hiqen si ish miq të Aristidh Kolias me të cilin, siç thonë, që në të gjallë kishin patur divergjenca në lidhje me vlerësimet të historisë. Duket hapur qëllimi i tyre që në krye të shkrimit, ndaj të gjitha rrokanisjet e tjera gjoja shkencore për marrëdhëniet shqiptaro - greke në histori, janë vetëm një kontorno e stilit grek të helmit në kafe ku përpara Aristidh Kolias mund të radhitet një plejadë herojsh duke filluar me kryeheroin Teodor Kollokotronin e plot të tjerë.
Por sidoqë të vinë punët, e sidoqë të spërdridhen grekët e politikës dhe diplomacisë së paprinciptë, arvanitët, arbëreshët e Greqisë, të steresë dhe të ishujve, kurrë nuk mund ta harrojnë amanetin e të pavdekshmit Anastas Kullurioti, i cili nga Salamina e betejave navale arvanitase ngrinte zërin e tij: "Kombet nuk janë insekte që mund të heqin dorë dhe të braktisin aq kollaj kombësinë, gjuhën, zakonet dhe traditat e tyre si gjarpërinjtë që ndërrojnë lëkurën, të mohojnë etërit, mëmëdheun dhe fisnikërinë e tij, traditat e trimërisë së vet; është anakronizëm dhe e padëgjuar që në historinë e kombeve të gjejmë një popull aq haram dhe indiferent ndaj vetvetes".
Kështu tha në të gjallë të tij Anastas Kullorioti dhe nga këto mësime u udhëhoq në të gjallë të tij Aristidh Kolia për zgjimin dhe ndërgjegjësimin e mbi një milion arvanitasve të Greqisë, prandaj edhe i vranë që të dy. Ashtu siç vranë në vitin 1982 edhe presidentin arvanitas Jorgo Maruga. I vranë se guxuan. I vranë se mbrojtën të vërtetën. Edhe mësuesin, edhe dishepullin e vazhduesin e veprës së tij.
Tashmë hienat e shovinizmit grek po i përvishen ethshëm veprave të tyre. Por këtu e kanë të vështirë. Tepër të vështirë. Dhe, në këtë rast, për mjerimin e tyre, nuk u bëjnë punë as helmi në kafe e as rrezet radioaktive, por as dhe haluçinacionet e pseudostudiuesve, që nën petkun e “mikut” të martirëve, marrin në mbrojtje mbrapshtitë e shekujve.
IDETË E ARISTIDH KOLIAS
Në shkrimin e veprave, Aristidh Kolia nuk u nis vetëm nga vetja, por u mbështet edhe në shumë studiues të tjerë paraardhës, qofshin studiues arvanitas, akademikë grekë apo albanologë shqiptarë e të huaj, prandaj nuk ka shkak të lëshohen pasthirrma padurimi nga ndonjë lexues i pavëmendshëm, se fjalët e lashtësisë që gjen dhe përqas ky autor me gjuhën arvanitase - përkatësisht shqiptare, kanë mungesa të argumentimeve të thella shkencore në fushën e gjuhësisë.
Në fund të fundit, Aristidh Kolia jep shembuj dhe ngre hipoteza pa pretenduar të sjellë risi apo ndryshime në strukturën gjeneologjike të gjuhësisë në hapsirën ballkanike. Ai gjen ngjashmëri ashtu si shumë studiues e gjuhëtarë me parë kanë gjetur, duke përfshirë edhe të madhin Eqerem Çabej, dhe i sistemon ato me qëllimin për të lartësuar dinjitetin e një populli të nëpërkëmbur.
Këto ai i quante kërkime, sistemime, nxjerrje në evidencë e jo zbulime. Nuk e kemi dëgjuar, të paktën ne që e kemi njohur personalisht, po as nuk kemi lexuar të jetë shprehur gjëkundi në këtë mënyrë për veprën e vet, përkundrazi, ai ishte teper modest dhe përdorte gjithnjë referenca veprash të historianëve e dijetarëve që prej lashtësisë deri në kohët moderne. Prandaj nuk duhet të kapemi pas ndonjë fjale apo shprehjeje që nuk gjen mbështetje të plotë shkencore, por që në të njëjtën kohë është shumë e vështirë ta kundërshtosh, kur një fjalë a shprehje që gjendet tek Homeri nuk mund ta përqasësh a ti gjesh spjegim me ndonjë fjalë të ndonjë gjuhe tjetër në botë, përveçse trajtës të së folurës së moçme shqipe.
Por, në të njëjtën kohë, të mos harrojmë se është spekullim me veprën e Aristidh Kolias edhe nëse kalohet në ekstremin tjetër, pra, nëse ndonjë studiues mediokër shqiptar, duke u nisur nga shëmbëllesat e përqasjet e fjalëve dhe shprehjeve të studiuesit arvanitas, të ngrejë teorira sikur gjuha shqipe na qënkërka mëma që ka pjellë gjuhët europiane, se kështu, të na falin këta studiues ëndrrimtarë, do t’ua kalojmë për nga megallomania edhe grekëve. Kësisoj, veçse keqinternpretohet vepra e Aristidh Kolias, e cila nuk është vepër e mirëfilltë studimesh gjuhësore, por "një vështrim historik, folklorik, politik, gjuhësor", siç vetë e ka cilësuar në faqen e parë të kryeveprës së tij, që është vepra më e plotë e shkruar deri më sot për arvanitët - arbëreshët e Greqisë "Arvanitët dhe prejardhja e grekëve" e njohur në më shumë se nëntë botime në të gjallë të autorit.
Për më tej, nëse Aristidh Kolia thotë se fustanella që sot mbajnë grekët në parada (çolejt), janë thjesht kostume të arbëreshëve (arvanitasve) të Greqisë, kjo për grekët është një thagmë e vërtetë (pa çka se e dinë fort mirë se janë arvanite), por për shqiptarët është një fakt që qëndron dhe e vërtetuar nga njohësit dhe studiuesit e kulturës popullore shqiptare dhe helene.
Nëse vallja çamiko sot konsiderohet pjesë e krenarisë së folklorit grek, kjo nuk do të thotë se ajo është puro greke por valle çame dhe dihet botërisht se çamët janë shqiptarë. Prandaj kur flitet për veprën e Aristidh Kolias duhet ndalur e folur qetë e shtruar, jo për t’u kapur pas dy - tre fjalëve, sepse vepra e tij nuk qëndron vetëm në argumentin leksikografik. Duhet kuptuar qëllimi i veprës së tij, e cila kurrsesi nuk konsiston në ndonjë dëshirë për të ulur popullin grek a për të ngritur atë shqiptar, por thjesht për të ndërgjegjësuar arvanitët të cilët meritojnë të jenë të nderuar si të tillë e jo të turpëruar e të poshtëruar për origjinën e tyre, siç një pjesë e madhe ndihen sot prej një politike që i poshtëron minoritetet në Greqi. Për më tepër, Arvanitët janë shtetformues sepse 80 deri në 90 përqind e heronjve të Pavarësisë së Greqisë janë arvanitas dhe, në parlamentin e parë të shtetit të ri grek dëgjohej shqipja po aq sa greqishtja, sa që u propozua të fliteshin dy gjuhë, por shpejt u ndalua.
Të gjitha këto i thotë Aristidh Kolia në veprën e vet. Edhe më tej, në kohët moderne, në kushtet kur mes Greqisë dhe Shqipërisë ekziston një hendek i madh e i rrezikshëm, Kolia "hyn" mes palëve në grindje e u thotë : "Po dale more, se në fund të fundit bashkëjetesa ndër shekuj dhe rrënjët pellazgjige si popujt më të lashtë në Ballkan, na nxjerrin të afërt, me të afërt se çdo popull tjetër përqark, prandaj, lerini luftrat, shihni miqësinë e përparimin."
Politika që kanë ndjekur a ndjekin grekët ka qënë dhe mund të vazhdojë të jetë negative, e kjo nuk varet nga ne por politika, ndërsa popujt, nëse çlirohen nga mentaliteti i politikës së egër të udhëheqësve, kurrë nuk gjejnë shkak për të patur mëri apo shpallur luftë njeri -tjetrit. A e dini se sa vajza shqiptare nga jugu para luftës së dytë botërore janë martuar në Greqi, dhe sa mijra shqiptarë janë vendosur atje. Kjo dyndje arbërish në të gjitha periudhat historike drejt lindjes, patjetër që kanë sjellë përzierje që akademikët e historianët më të njohur grekë e kanë quajtur një urë lidhjeje, një strukturë të re të popullsisë dhe një amalgamë grekoshqiptare. Ndaj, nëse popujt lihen të qetë e pa ngarkesa nacionaliste e shoviniste, janë aq të afërt shpirtërisht sa do ta gjejnë vetë rrugën e miqësisë e të bashkëjetesës pa patur nevojë për ‘izmat’ e politikës dhe demagogjisë.
Ne mund të flasim për malazezët çfarë të duam e të gjitha të vërteta janë, por sidoqoftë ka një fakt; edhe në kohë të monizmit po të shkoje në Shkodër, rrugëve dëgjoje të buçisnin këngë sllave të Podgoricës, sa që me humor vizitorët thoshin, "Bobo - na polli belaja, kemi kaluar kufirin". Sepse populli e kalon kufirin nëpërmjet vlerave shpirtërore të cilat i gjen edhe tek popujt e tjerë edhe pse për njëqint e një arsye gjenden "armiq". Për kësisoj "prapësirash" nuk besoj se politika duhet ta shpallë popullin tradhëtar.
Populli, shpesh herë, është shumë më i emancipuar se sa vetë politika.
Kështu i kalonte kufijtë e shteteve edhe Aristidh Kolia, si pjesa më ndërgjegjshme e popullit grek me gjak shqiptar në deje, si bashkëkohësit e tij arvanitas Melina Merkuri, aktorja Irenë Papas, akademiku Niko Haxhiqiriako - Gjikas, piktori i madh Tasos Haxhis, shkrimtari Jani Gjika e plot të tjerë, e, në këto kalime kërkonte gjurmë e lidhje në histori midis popujve të armiqësuar, por që kjo armiqësi një ditë duhej të kapërcehej, duhej të shuhej; ky ishte ideali i tij.
Se si e ku i kërkonte ai këto lidhje e rrënjë historike; në fjalë, në këngë, në vargjet e Homerit, në mitologjitë greke, tek Kadmi ilir, tek perëndesha Athena - thënësja e fatit, (Kadare i kërkon tek Eskili), tek Kollokotroni, Karaiskaqi, Boçari, Xhavella, nuk kanë fare rëndësi përpara qëllimit dhe ideve të tij të ndritura.
Rrezet e diellit që lindin mbi një shpatull mali mund të përplasen edhe baltrave, por ato kurrë nuk përlyhen, mbeten gjithjë rreze të praruara. Ashtu ndodh dhe me idetë e njerëzve të ndritur, ndër të cilët - për ne shqiptarët, arvanitët e arbëreshët -, në mënyrë të padyshimtë radhitet edhe emri i studiuesit dhe udhëheqësit arvanitas Aristidh Kolia, si një nga figurat më të shquara të kombit shqiptar. Sa më shumë të shkojë koha, aq më tepër do të prarojnë vepra dhe idetë e tij që predikonin dashuri midis njerëzve, mirëkuptim midis popujve, dinjitet ndërmjet kombeve dhe guxim në kërkimin dhe pohimin e të vërtetave historike prej të cilave, para se të kemi drojë duhet të na bëhen mësim ne ballkanasve të trazuar aq keq në egoizëm nacional dhe lavdidashje të paskrupullt.
Veprat e njerëzve me mendje të ndritur si Aristidh Kolia na mësojnë të kemi guxim për të kaluar kufijtë e shteteve, për të kapërcyer nacionalizmin primitiv që e karakterizon fuqinë e barutit ballkanik e, mbi të gjitha, për të kapërcyer vetveten që shpesh herë na lë pas në kohë e hapësirë duke mbetur në bisht të historisë dhe larg Europës në hapësirat e një shekulli.
-->
ETIMOLOGJIA NË THES TË POLITIKËS
Aristidh Kolia, i cili i ka studiuar me themel Çabejn dhe studiuesit e tjerë shqiptarë dhe te huaj dhe ka referenca të shumta nga ata, spjegon në veprën e vet se shumica e emrave të perëndive të Olimpit nuk kanë kurrfarë mundësie spjegimi në gjuhën greke, përkundrazi spjegohen më së miri në gjuhën arvanite që është shqipja e vjetër.
Greket e sotëm e fort të vështirë të pranojnë se dyndjet e arbërve në tokat greke solli që
" kjo amalgamë popujsh" te ripërtrinte dhe ti jepte gjallëri popullit grek, i cili në periudhën e bizantit ishte degraduar gati deri në shfarosje.
Ja një referencë historike, nxjerrë nga një botim i vitit 1944 në Athinë, nga ish Kryeministri me gjak shqiptar gjenerali Pangalo:
"Admirali Konduriotis, tre Nikolaidët (gjyshi, babai dhe nipi), i paharruari gjeneral Kondulis, Admirali Saqellario, heroi i nëndetëses "L.Kaconis" B.Laskos dhe shumë të tjerë grekë të shquar, janë të gjithë me prejardhje shqiptare dhe është i njohur shërbimi që ata i kanë bërë atdheut. Paparigopulos ka shkruar se prej të gjitha racave që kanë ardhur në Greqi, përzierja me gjakun shqiptar ishte një ballsam e amalgamë e shkëlqyer. Hidriotët, Speciotët, Miaulët, Sakturis si dhe mijra luftëtarë që nga 1921 e deri në kohën tonë, e mbështesin dhe e dëshmojnë të vërtetë mendimin e Paparigopulos."
Kjo sa i përket historisë, ndërsa etimologjia ka vendin e vet pa patur nevojë të futet në thesin e shpuar të politikës megallomane ballkanike.
Gjatë pesë vjetëve, të qendrimit tim në Greqi kam hasur shumë emra vendesh në gjuhën shqipe si Kryekuq, Varibopi e plot fshatra të tjerë arvanitase, që nga Luca, Spata e ishujt Evia dhe Salamina, madje deri brenda në Athinë tek shtëpitë që varen buzë Akropolit me emrin, lagjia "Plakë".
Duke lexuar "Gjuhën e Perëndive" botuar në Athinë 1989, gjejmë hipoteza të tilla si prejardhja e fjalës Athina, emër i cili më parë në mitologji njihej si Krana´polis, dhe Akropoli quhej Krana´ që, në gjuhën arvanitase, Krana është e njëjtë me fjalën Thana.
Pra spjegimi kërkohet që në fjalët e vjetra të ardhura nga koha pellazgjike, si në emrin e vjetër Krana, (Thana) dhe në emrin e ri Athina (E thëna) sipas emrit të rivënë në mitologji.
Max Muller ka hipotezën se ky emër vjen nga sanskristishtja Ahana. Më 1854 në librin e tij "Albanesischen studien" J.G.Han supozon se emri Xronu (perëndia e dytë pas Uranos) ka prejardhje nga gjuha shqipe Kroni.
Sipas një miti të vjetër, jo Zeusi, por Poisedoni bëri dashuri me Dhimitrën nga u lind një vajzë që kurrkush nuk dëshironte t’i vinte emrin...por që u thirr me disa mënyra Persefoni, Persefassa, Persefatta, Fersefassa, Ferrefatta, Ferofatia, etj.
Spjegimi nga A.Kolia është se gjasat janë që emri të ketë ardhur nga bashkimi i dy fjalëve që në gjuhën arvanitase do të thotë Farr e Thata pra Farrethateia.
Në greqisht nuk mund të spjegohet me këtë fjalë sepse Sporos, ndryshe prej arvanitases është fjalë e gjinisë mashkullore.
Nuk është vendi këtu për të detajuar librin e studiuesit arvanitas por thjesht për të vënë në dukje se mundet që vendi ynë, momentalisht të ndodhet në pikë të hallit dhe çdo lloj
kërkimi i kësaj natyre në histori, arkeologji apo gjuhësi, mund të merret si një mburravecllëk e punë e kotë, mirëpo gjithsesi, gjendja ekonomike e vendeve dhe popujve ndryshon, por historia nuk mund të ndryshojë përditë sipas orekseve diplomatike apo kurseve të bursave që i fusin ekonomitë e shteteve në krizë dhe qeveritarët në panik.
Në këtë kuptim, u pëlqen apo nuk u pëlqen fqinjëve tanë të jugut e miqve të tyre qeverisës në Tiranë, etimologjia e hapsirave gjeografike ku historikisht kanë jetuar e jetojnë shqiptarët në Ballkan, veçmas në Greqi, nuk mund të futet në thesin e shpuar të politikës.
TË DHËNA BIOGRAFIKE
Aristidh Kolia është lindur më 8 korrik 1944 në Leontari (Kaskaveli) Thivës, rrethin e Tebës dhe kishte dy motra dhe një vëlla. Mbaroi gjimnazin e Thivës në vitin 1963 dhe më pas vazhdoi juridikun në Universitetin e Athinës, Fakultetin Juridik të cilin e përfundoi në 1968. Në këtë vit bën një përpjekje për të vazhduar studimet pasuniversitare në Francë por për shkak të situatave të turbullta nga demostratat dhe revoltat e studentëve parisianë, detyrohet të kthehet sërish në Athinë ku ushtron profesionin e juristit. Në vitet ’80, Aristidh Kolia do të linte profesionin për t’u marrë me pasionin e jetës së tij; studimet historike, traditat, folklorin dhe gjuhën arvanitase që ishte gjuhë e fëmijërisë së tij dhe e rrënjëve të tij arvanitase. Aristidh Kolia ishte shumë i apasionuar edhe pas arteve, njohës i muzikës klasike dhe popullore, piktor amator i admirueshëm, kjo për shkak të traditave familjare. Babai ishte piktor ikonash po ashtu dhe motra e tij, tashmë ka bërë emër si piktore ikonografe në Gjermani. Falë aftësive vëzhguese dhe analitike si dhe njohjes së arteve, që në studimet e para arvanitase do të kishte sukses të plotë. Libri i tij i parë “ Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve” u botua në Athinë në vitin 1983, duke njohur 9 (nëntë) botime deri në vitin 1999 dhe duke u bërë, krahas librit të Kosta Birit po për arvanitët, libri klasik që hyri masivisht në çdo familje arvanitase në Greqi. Autori i ri fitoi një popullaritet të madh tek arvanitasit dhe në rrethet studimore. Që nga viti 1986 e deri në vitin 1995, ai u zgjodh vazhdimisht president i Lidhjes së Arvanitasve të Greqisë. Në vitin 1989 boton librin e dytë studimor “Gjuha e perëndive” në përpjekje për të spjeguar fjalët dhe shprehjet e mitologjisë greke me ndihmën e të folurës arvanitase. Në vitin 1995 boton librin me temë aktuale “Greqia në grackën e serbëve të Milosheviçit”, që do të përkthehej më pas në gjuhën shqipe duke u bërë një nga librat më të shitur e kërkuar në vitin 1998 në Shqipëri. Në vitin 2002 ( pas vdekjes)do të botohej i përkthyer në Shqipëri edhe libri i tij madhor “Arvanitët”.
Aristidh Kolia ishte edhe themelues i “Qendrës së Studimeve Arvanitase”, të cilën e drejtoi në shumë vite.
Bashkë me kompozitorin dhe muzikologun Thanasis Moraitis, Aristidh Kolia do të ishte organizatori i festivalit të parë me këngë arvanite, më 15 dhjetor 1986, nga e cila do të dilnin kasetat dhe disqet e para. Më 7 mars 1998 do të organizohej po nga këta edhe festivali i dytë, nga i cili, në vitin 1999 do të qarkullonte një kompakt disk me titull “Trëndafilat e shkëmbit”.
Boton fillimisht revistën “Besa” si organ të Lidhjes Arvanitase, të cilën e drejton deri në vitin 1995 (34 numra) dhe, pas ndërprerjes së saj, do të krijonte shtëpinë botuese “Thamiris” dhe revistën e re dymujore “Arvanon” 1998-1999 (në 8 numra). I ngarkuar tej mase me punët studimore, detyrohet të ndërpresë botimin e revistës “Arvanon”.
Në vitin 2000 boton librin “Antonio Bellusci dhe magjia e gojëdhanave popullore”.
Janë të shumtë librat e shkruar por të pabotuar të Aristidh Kolias, ndër këta “Zeusi pellazgjik dhe mashtrimi indo-europian”, “Kadmos dhe Alfabeti”, “Marko Boçari, roman biografik”, “Poezi dhe tregime”, e të tjera vepra në dorëshkrim.
Aristidh Kolia u sëmur krejt pa pritur më 24 maj 2000 dhe të mërkurën e 11 Tetorit 2000, jeta e tij u shua duke lënë pas gruan Nansi, vajzën Polikseni, djalin Pano si dhe veprat që shkroi dhe e bëjnë emrin e tij të pavdekshëm në historinë e arvanitasve që është edhe pjesë e historisë së Shqipërisë.
DIALOGU BELLUSHI - KOLIA
-->
Thenie të A.Kolias në një bisedë e inçizuar në studion e tij në gjuhën italiane:
"Ne arbërorët i kemi qorruar sytë tanë me duart tona kur kemi fshehur origjinën tonë etnike dhe gjuhën tonë".
"Problemet tona aktuale sipas një rregulli përparësor janë si vijon:
1. Të mos fshehim origjinën dhe gjuhën tonë.
2. Të njohim historinë tonë.
3. Të mbledhim material të bollshëm për folklorin.
4. Të mësojmë se si shkruhet gjuha shqiptare dhe të publikojmë libra në këtë gjuhë.
Antonio Bellushi, i cili ka botuar një libër voluminoz për arvanitët, të titulluar "Ricerche e studi tra gli arberori dell-'Ellade" ("Kërkime dhe studime për arbërorët e Greqisë"), libër që parathënien ia ka shkruar i shquari Aristidh Kolia, e përshkruan takimin me këtë arvanitas në këtë mënyrë:
"Kemi kaluar gjithë natën zgjuar në shtëpinë e arbërorit Aristidh Kolia. Ashtu si dhe vitin e shkuar, aty gjetëm një ngrohtësi dhe mikpritje të madhe. Ishte një lidhje tepër tërheqëse, që nisi që në momentet e para të takimit tonë. Një burrë me karakter të hapur, të fortë, i ri dhe shumë i çiltër. Gjithashtu është pjesëmarrës në një aksion të dukshëm kulturor pranë gjithë komunitetit arbëror të Greqisë. Libri i tij "Arvanitët" u shit shpejt e shpejt. Ai u përpi menjëherë nga tregu, duke u lexuar dhe studiuar me një zell të jashtëzakonshëm. Tre botime brenda një viti.
Gjendemi në shtëpinë e tij. Ndërsa shijojmë kafenë e ngrohtë, i drejtojmë disa pyetje mbi jetën e tij të përditshme, mbi motivet që e nxitën të shkruante veprën "Arvanitët", si dhe mbi përshtypjet që i kishte lënë udhëtimi i tij jo shumë i largët në Kalabri dhe Siçili së bashku me një grup arbëreshësh".
Po në shtëpinë e tij në Athinë, Antonio Belushi bëri një bisedë me të lidhur me punën dhe studimet e tij.
Bellushi: Po, ti shërben edhe si diqigoros. Si është puna, është e rëndë?
Kolia: E ashtu, dhe ashtu.
Bellushi: Të merr shumë kohë?
Kola: Pak, se tani kam shtie sevdanë me librat, në historinë, edhe unë si ti.
Bellushi: Aristidh Kolia shkruajti librin "Arvanites kai katagogi ton ellinon", një libër shumë të bukur e me shumë vlera historike. Sa copë kishe bërë në botimin e parë?
Kolia: Dy mijë copë botimi i parë. E para do kohe pata nxjerrë botimin e dytë. Ka edhe pak kopje akoma. Tani do të bëj edhe botimin e tretë.
Bellushi: Si zure të studioje, si fillove të shkruaje? Ku e gjete kohën?
Kolia: Kohën e pres nga atje ku s'pritet. Dhe natën, tërë ato ditë që nuk kisha punë, shkruaja. Libri më mori katër pesë vite.
Bellushi: Je i gëzuar se e bëre këtë libër?
Kolia: Shumë i gëzuar, pse për mua dhe për të tjerët ish një, si të thom...
Bellushi: Edhe shumë e shumë për të tjerët, pse ata nuk dinë faregjë për jetën arbërore.
Kolia: Nuk dinë faregjë. Thonë se arvanitët janë bastardo e se edhe gluha ish një gluhë bastarde. Po gluha jonë është shumë e vjetër, shumë e bukur, shumë e embël. Po neve ata na shtynë në atë propogandë, në atë politikë. Tani unë nuk mund të flas. Tani flas sikur kam një shatë në golë. Plaka ime flit shumë mirë. Mëma e madhe flit shumë mirë. Unë s'mund flas shumë mirë.
KORRESPONDENCA ME ARISTIDH KOLIAN
Disa ditë para se të largohesha nga Greqia për në SHBA, Aristidh Kolia më ftoi familiarisht në shtëpinë e tij në një darkë lamtumire. Për të bërë shoqëri në atë mbrëmje kish ftuar edhe piktorin Robert Alia-Dragot me të shoqen Mimozën, shkrimtarin Tasos Karantis, mikun e tij të rinisë, grekun Niko, me të cilin dikur kishin shkuar deri në Francë në tentativë për të ndjekur studimet pasuniversitare, si dhe një familje tjetër shqiptare çiftin Albana dhe Adrian Prifti . Ajo mbrëmje e bukur vere athiniote ruhet në kujtesën tonë si më e bukura ditë e pesë viteve jetë në Greqi. Në fund të mbrëmjes, të cilën Robert Aliaj nuk mungoi ta xhironte me kamera, Aristidh Kolia la miqtë e tjerë në shtëpi, nxorri makinën nga parkingu dhe na përcolli deri në shtëpi, në rrugën Filolao. Ishte pasmesnate dhe pjesëtarët e familjes sime u ndanë nga ai me sy të përlotur. Kur po ndahesha më tha miqësisht se bashkë do të takoheshim përsëri pasi e kishim lënë që me shoqërinë e gazetarit të BBC-së, Robert Goro e disa shqiptarë të tjerë intelektualë të shkonim në një lokal. Edhe ajo ishte një mbrëmje e bukur. Aristidh Kola në mes nesh ishte si shqiptari në mes të shqiptarëve. Në bisedë të afërt, ndër të tjera, mbaj mend fjalët që më tha për një brengë që ai kish. “Pse - më tha - ne shqiptarët vrasim njëri-tjetrin? Nuk bën! Nuk bën!” përsëriti disa herë.
Ai ishte një njeri që i kuptonte fenomenet që ndodhnin në gjirin e shoqërisë shqiptare, por i vinin shumë të hidhura lajmet kur ndonjë emigrant kish vrarë shokun vet për para. Ishte shumë i dhimbsur si njeri dhe i vinte keq për njerëzit e gjakut të vet.
Intervistën që i pata marrë atij e që u botua në gazetën “Illyria”, e priti me shumë kënaqësi. Ja si shprehet në një letër.
“ Athinë me 06.08.1996
I dashur dhe i paharruar vëlla,Mora letrën tënde të bukur që më dergove (në zarf i kisha dërguar dhe dy gazeta “Illyria” ku ishte botuar intervista e tij-shënimi im-KT) dhe mendoj se ishte dhurata më interesante për ditëlindjen time.
Dhe më pas vazhdon në shqip:
... të dërgoj librin e fundit që kam botuar i cili është një dokument historik i vitit 1899 me shumë interes, shpresoj se do ta përkthejnë djelmtë….”
Në një letër tjetër më shkruante se ishte i mërzitur se një foto që i kisha bërë në Athinë, atë me çibuk, ia kishte kërkuar një gazetare kosovare që i kishte bërë një intervistë në zyrë, me premtimin se do t’ia kthente, por që nuk ia ktheu më kurrë.
Nuk mungonte të më shkruante se si shkonin punët në gazetën e emigrantëve “Egnatia” të cilën e lexonte rregullisht “Gazeta jote ‘Egnatia’ - më shkruante - vete shumë mirë, ke gjetur njeri shumë të përshtatshëm tek Floriana (Paskali) që po e përparon gazetën”
Në vitin 1999, im bir Donald, që asokohe vazhdonte studimet në Boston University, bashkë me një grup studentësh shqiptarë, propozuan që në kuadrin e takimeve e bisedave që organizonte universiteti të ftohej Aristidh Kolia për t’u folur studentëve mbi ngjarjet aktuale në Ballkan dhe arvanitasit në histori. Propozimi i bërë në emër të shoqatës së studentëve shqiptarë u mor në evidencë dhe, pas kësaj, hymë në lidhje me Aristidh Kolian që e priti me kënaqësi. Ia kish shprehur këtë edhe ambasadorit shqiptar Kastriot Robo.
Por në Universitetin e Bostonit nuk u gjet e mundur të bëhej ftesë për vitin 1999, me argumentin se për atë vit ishte i ftuar anglezi Malkolm, i cili kishte botuar një libër për Kosovën. Mund të shtyhej për vitin tjetër. Mirëpo duke ditur influencën e lobit grek në këtë universitet, asnjë nga studentët nuk u besoi argumentave që solli udhëheqësia e universitetit.
Ndërkohë, diaspora shqiptare, megjithë ndonjë përpjekje që bëra, nuk e kishte në mendje ta ftonte Aristidh Kolian në Amerikë, në mënyrë që, në takime direkte me intelektualët shqiptaro-amerikanë të shihej mundësia e përkthimit të veprës së tij në anglisht dhe të botohej në SHBA. Diaspora ishte tepër e zënë me pritjet dhe përcjelljet e partiakëve të hallakatur nga Shqipëria Kosova dhe nuk ia kishte ngenë veprimtarive kulturore intelektuale. Kështu humbi një rast e një mundësi që nuk do të vijë më kurrë.
* Anastas Kullurioti, sipas të dhënave të Fjalorit Enciklopedik Shqiptar, ka lindur në vitin 1820. Ishte arvanitas i ishullit të Salaminës. Në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit botoi gazetën “I foni tis Alvanias” ( Zëri i Shqipërisë). Botoi abetare shqipe, si dhe broshura të ndryshme për çështjen shqiptare “Ankimet e shqiptarëve”. Mbrojti çështjen shqiptare dhe të drejtat e arvanitasve për gjuhë, kulturë e dije bashkë me kolegun e tij arvanitas të shquar Panajot Kupidorin (1821-1881)Në verë 1883 bëri një udhëtim në Shqipëri, por nuk qëndroi gjatë për shkak të ndërhyrjeve të konsullatës greke pranë autoriteteve osmane të Gjirokastrës, të cilat e dëbuan nga Shqipëria. Luftoi hapur kundër Megali Idhesë greke që punonte në dëm të çështjes shqiptare, për çfarë fitoi armiqësinë dhe më pas vdekjen prej qarqeve ultrashoviniste të cilat e helmuan në vitin 1887.Anastas Kullurioti është figura më e ndritur e arvanitasve në vitet 1880, ndaj të cilit edhe sot e kësaj dite në Greqi mbahet një qëndrim mohues duke u përpjekur që arvanitasit të mos ndikohen prej ideve të tij iluministe, si për shqiptarët në brigjet e Adriatikut dhe Jonit, po ashtu dhe arvanitasit anë e mbanë Greqisë.*Jorgo Maruga themeloi Lidhjen e Arvanitasve të Greqisë ”Marko Boçari”në 1982 e po atë vit e vranë në mënyrë misterioze. Pas tij u zgjodh president Aristidh P. Kolia( 1944-2000) që pati të njëjtin fund tragjik.
Aristidh Kolia në shtratin e vdekjes u tha miqëve të vet shqiptarë:
"Ju lutem mos ushqeni asnjë iluzion. Mua me vranë dhe kështu kanë vepruar edhe me dy kryetarët e tjerë të Shoqatës së Arvanitasve "Marko Boçari", të cilët vdiqën edhe ata nga "Leuçemia", këto fjalë ua kam thënë edhe të tjerë miqëve të mi."
Nga libri , ”E verteta përvëluese e Aristidh Kolias”, esè, K.Traboini
Salla e Ministrise se Turizmit, Kultures Rinise dhe Sporteve ku u zhvillua Perkujtimorja e 10-vjetorit te vdekjes se arvanitasit te madh Aristidh Kolia (1944-2000).
10 VJET PA ARVANITASIN E MADH ARISTIDH KOLIA
Me nisiativen e grupimit “Miqte e Aristidh Kolias” e nen indiferencen totale te shtypit, medias vizive dhe institucioneve kulturore e studimore, cfare te kujton nje perkujtim ilegal me nje heshtje enigmatike krejt ngjashem si 5 vjet me pare. Vertete shtrohet pyetja pse veprohet keshtu ne Shqiperi me arvanitasin me te madh te shekullit te XX?
Me rastin e 10-vjetorit te vdekjes se studiuesit dhe veprimtarit te shquar arvanitas Aristidh P. Kolia, miqte e admiruesit e vepres se tij, organizuan nje mbledhje perkujtimore ne sallen e Ministrise se Turizmit Kultures Rinise dhe Sporteve ne Tirane. Kishin ardhur jo vetem ata qe e kane njohur nga afer kete figure qe tashme ne syte e shqiptareve ka marre permasat e nje heroi, por edhe lexues te shumte te vepres se tij. Shumica e te pranishmeve ishin nga Tirana por kishin ardhur edhe nga qyteti i Shkodres i njohur per traditat art e kulturedashese. Fjalen kryesore e mbajti gazetari dhe kineasti Kolec Traboini, i cili e ka njohur Aristidh Kolian nga afer ne kohen kur nxirrte gazeten shqipe “Egnatia” ne Athine dhe ka botuar librin “E verteta perveluese e Aristidh Kolias”. Titulli referimit ishte “Aristidh Kolia - Rrenjet tona jane ne Arberi!” ne te cilen krahas vleresimit te figures se arvanitasit te madh u theksua se ka nje ftohje institucionale ne lidhjet me arvanitasit e Greqise dhe arbereshet e Italise. Edhe ato pak lidhje qe ishin vendosur ne periudhen e veshtire te vetizolimit te Shqiperise nen diktature, thuajse jane keputur. Nuk gjen asnje veprimtari arvanite arberore ne Shqiperi nderkohe qe instucionet shpenzojne edhe per koncerte mediokre pa asnje vlere, apo veprimtari te pafryteshme. Traboini theksoi se shqetesimi i arvaniteve e arberesheve per kete ftohje institucionale te Shqiperise ndaj tyre, tregon se Shqiperia anipse tashme ndodhet ne rrethanat e mundesive te medha, te hapjes, lirise se levizjes dhe kembimeve kulturore, e ka humbur shansin historik per te qene qendra e arberoreve te gjithe botes ndaj syte e shpresen i kane hedhur nga Kosova sepse ajo ka me shume ndjesi ne kete sens. Edhe ky organizim, nen indiferencen totale te Akademise dhe Institutit te studimeve Albanologjike,qe edhe pse te ftuar nuk erdhen, por edhe mediave ne kete 10 vjetor te vdekjes se studiuesit e veprimtarit Aristidh Kolias, tregon shumcka.
Te pranishmit e priten me duartrokitje pershendetjen e posacme per kete rast te veprimtarit dhe studiuesit arberesh, nje nga miqte me te afert te Aristidh Kolias, Antonio Bellusci, vecmas fjalet e tij se Aristidh Kolia eshte heroi arberor i pavdekshem qe kurre nuk do te harrohet nga arbanitet, arbereshet e shqiptaret kudo qe do te ndodhen. Po keshtu u lexua edhe pershendetja qe kishte derguar per kete rast perkujtimor Bajram Osmani nga Gjermania.
Studiuesi Arben Llalla qe kishte ardhur posacerisht per kete eviniment nga Tetova, autor i librit “Aristidh Kolia dhe shtypi shqiptar”, solli kujtimet nga takimet e tij ne kohen kur jetonte si emigrant ne Greqi, dhe tregoi per ndihmen qe Aristidh Kolia i dha, qe ai te ndiqte udhen e studiuesit te historise se arvanitasve.Ai foli per rendesine e hulumtimit te dokumentave historike, arkivimit dhe ruajtjes se tyre. Tregoi se shume prej dokumentave historike dhe librave te vjeter i kishte dhurate nga Aristidh Kolia, duke shpalosur keshtu nje tjeter cilesi te arvanitasit te madh. Emocion ngjalli fjala e artistes se njohur te teatrit dhe filmit Margarita Xhepa. Ajo solli kujtimet e takimit me Aristidh Kolian, pastaj artistja recitoi nje poezi nga botimi special i revistes “Obelisk kushtuar Aristidh Kolias.
Nga Athina kishte ardhur Angjelina Xhara, ish skenariste filmi dokumetar dhe spikere TV, e cila ne fjalen e saj solli kujtimet e disa takimeve me Aristidh Kolian.
Enver Kushi, punonjes i Muzeut Historik Kombetar, i solli mbresat e tij ne titullimin “Faleminderit Aristidh Kolia”. Ai theksoi se Aristidh Kolia kishte nje vision te ndritur ne marrdheniet ne mes te popujve, ai dilte mbi merite e ndasite te mbetura si atavizma historike e dilte me konkluzionin se popujt duhet te gjejne tek njeri tjetrin vellain e jo ti futin thiken. Ai solli edhe nje kujtim mbi vleresimin qe i bente Aristidh Kolia si studiues valles se cameve qe e quante simbolin me te mrekullueshem te trimerise, harmonizuar kjo me virtuozitetin ne ekzekutim, sa ta do mendja se aq mrekullueshem nuk gjendet e shprehet ne asnje valle tjeter ne bote.
Gazetari Albert Zholi qe e ka njohur Aristidh Kolian ne vitin 1993 solli ne kujtimet e veta ato mardheniet te ngrohta qe kishte Aristidh Kolia me shkrimtaret dhe artistet. Ne vitin 1997 kishin bashkpunuar per te sjellur per vizite ne Athine Dritero Agollin e krijues te tjere nga Shqiperia. Ate kohe u organizua dhe nje takim me shkrimtaret greke te cilet mbeten te habitur nga prezantimi dinjitoz i shkrimtarit shqiptar, sepse kishin pershtypjen se ne Shqiperi nuk kishte shkrimtar tjeter potencial vec Kadarese. te gjitha ata e ftuan Agollin ne shtepite e tyre por poeti shqiptar preferoi ftesen e Aristidh Kolias sepse atje do ta ndjente veten si ne shtepine e tij. Dhe keshtu u be. Nje mbremje e paharruar me kuvendime ne gjuhen arberore. Gjithashtu Zholi tregoi se si e kishte ndihmuar Aristidh Kolia per botimin e librit te tij “Ikja e madhe” ne shtepine e tij botuese “Thamiris”. I kishte vene kete emer nga fjala e gjuhes shqipe tha mire. Arberishten e kishte ne zemer dhe e shfaqte dashurine e tij per gjuhen arvanite-shqipe jo vetem ne studimet por edhe aspektet e tjera te jetes. Po ashtu edhe ne krijimin e shoqates “Vellazerimi” u ndje ndihma e pazevendesueshme e Aristidh Kolias qe ju gjend emigranteve shqiptare jo vetem me shkrime ne revisten “Arvanon” , e ne media por edhe dha ndihma konkrete.
Zace Islami i cili ka qene bashke me Aristidh Kolian ne emisione te drejt per drejta televizive greke solli kujtimet e tij se si e perballonte me dinjitet arvanitasi i madh insinuatat qe beheshin ne drejtim te tij, sepse ai njihej si nder te paktet ne Greqi qe mbronte popullin shqiptar te Kosoves ne luften e tij te drejte per liri. Shkrimtari Vasil Premci duke bere nje kritike te rrepte per institucionet qe pikerisht per te tilla veprimtari jane destinuar por ato u shmangen pa patur as dinjitetin te spjegohen per kete denigrim qe u bejne vlerave me permasa mbare kombetare.
Prof. Gezim M. Uruci Euroetnolog, ekspert i artit prehistorik, qe kishte ardhur bashke me nje grup shkodranesh, biologun e njohur Mr. Ahmet O. Osja, Dr.Naim Lacej studiues, analistin Arben Cokaj, mjekun Dashamir Cokaj, shtroi me te madhe pyetjen “Ku eshte Akademia?!” Vepra voluminoze e Aristidh Kolias qe ngre lart dinjitetin e nje populli te harruar me qellim te mirefillte per ti prere rrenjet arberore,duhej jo te harrohej bashke me popullin arvanit, por te ishte nje pike referimi per studime nga Instituti Albanalogjik.
Adriano Xhafaj tregoi per punen qe behet me median internetike per popullarizimin e vepres se Aristidh Kolias dhe arvaniteve te tjere te shquar si Vangjel Liapi, si dhe pengesat sepse behet nje lufte e eger per ti topitur arvanitasit, per te krijuar nje hendek ne mes te tyre e shqiptareve, madje duke propoganduar marrezira sikur arvanitet, gjuha e kultura e tyre nuk kane asnje lidhje me shqiptaret. Pa nje ndihme serioze e angazhim te shtetit shqiptar nuk mund te kete zgjidhje te ceshtjes arvanite.
Fatmiroshe Xhemalaj-Shehaj,me profesion mesuese, theksoi nevojen e berjes se njohur te vepres se arvanitasit te madh.Te njejtin problem per popullazimin e vepres se Aristidh Kolia shtron edhe Skender Shala ne nje leter qe dergoi me kete rast nga Zvicra. Lexoni veprat e studjusit dhe historianit Jakob Philip Galmereier, autor i shkencave te Bavarise, studius i bizanit dhe publicist (1790-1861), i cili kishte shetitur Greqine, Turqine, Maqedonin, dhe kishte njohur mire edhe arbreshet dhe krejt popullaten e gadishullit Ilirik. Ky shkenctar i kohes shkruan per greket, citojme: “greket nuk kane asgje te perbashket me greket antik, as edhe nje pik gjaku nuk kane, as gjurme te vazhdimsise te trasheguar nga kultura antike.”. Ky popull eshte nje perzierje shqiptare, slave, turq e tjere. Ky shkenctar ka shkruar edhe dy vepra per shqiptaret: “Historia e gadishullit te Morese gjate mesjetes, Münhen 1830-1836”. dhe “Elementi shqiptar ne Greqi, 1857- 1861.”
Riza Lahi, i cili vuri ne dukje se kjo pune ka mbetur vetem ne nisiativa personale te njerezve qe e kane njohur nga afer por ne kemi nje shtet( ne fakt dy shtete shqiptare), kemi instucione, rrogtare qe paguhen bash per kete pune, ndaj kjo shurdheri budallaqe eshte e pakuptimte, madje e turpshme. Akademia e Shkencave, Instituti Albanologjise, ata te Historise e Gjuhesise ishin ftuar por pervec Nasho Jorgaqit dhe Klara Kodres qe kishin ardhur privatisht nuk dallohej ndonje perfaqesues te institucioneve.
Botusi i revistes “Obelisk” Roland Lushi shperndau me kete rast numerin special kushtuar Aristidh Kolias.
Si konkluzion i ketij evenimenti, qe mbeti krejtesisht jashte vemendjes akademike e mediave, vetem ne kufizimin e miqeve dhe lexuesve te vepres se Aristidh Kolias, mund te themi se ky ishte rasti me i mire per te pare se cfare ne te vertete jane institucionet tona studimore e kulturore. Nga institucionet e ftuara u gjenden vetem perfaqesues i Muzeut Kombetar Enver Kushi dhe gazetarja e Radio Tiranes Valdete Antoni, studiuesi Koco Danaj, te tjeret as qe u kujtuan. Ministria e Kultures dha sallen dhe video projeksioni,per te cilen e falenderojme, por asnje titullar apo drejtor drejtorie qe duhej te ishte ne podiumin e nderit nuk u shfaq. Me te drejte ne mbyllje Traboini, nisiator i kesaj perkujtimore tha se Tirana por edhe e gjithe Shqiperia i ngjan nje ngrehine me cati por pa mure anesore ku fryjne te hazdisura ererat e ekspansionit grek. Nen indiferencen totale te shtetit Serbia krijon nje minoritet fiktiv ne jug te Shqiperise ndersa ne i leme ne harrim miliona arvanitas por edhe popullsi came te persekutuar, per te cilat Aristidh Kolia, ky vigan, kishte kurajon te deklaronte pa ju dridhur qerpiku se arvanitet jane shumice e jo pakice ne Greqi. Por menyra se si shfaqet kjo indiference totale, me shume qellimkeqe se qorre, e frikeshme per kete vend e per kete popull, per median e shtypit dhe TV kemi kete pyetje: Ku eshte Televizioni Shtetror qe mbahet me parate e taksapaguesve shqiptare, te cilet jane te interesuar per veprimtari te tilla mbarekombetare pertej lokalizmit te ngushte e qorrsokaqeve politike. Keto media vizive pasqyrojne aktivitete nga me te ndryshme, madje i lene hapsire edhe ndonje autori mburravec pa kurrfare vlere, atehere cfare eshte kjo masaker mediatike ndaj arvanitasit me te madh te shekullit XX?
E mbyllim perkujtimoren e miqeve e admiruesve te vepres se Aristidh Kolia me kete pikepyetje te madhe anipse e dime se nuk do te marrim asnje pergjigje nga dishepujt e Greqise,- tha ne mbyllje te ketij perkujtimi, Traboini, sepse- theksoi ai-, keshtu e kane direktiven nga Athina, qe ashtu sic u shua jeta e tij te shuhet ne heshtje edhe vepra e Aristidh Kolias, por megjithe perpjekjet e tyre marroqe per te mbuluar te vertetat perveluese te ndalimit e mohimit popullit arvanit dhe cam, kjo kjo kurre nuk do te ndodh. Pas nesh do ta marrin kete stafete te tjeret e vepra e arvanitasit te madh do te ndricoje pergjithmone.
Në ekspozitën e ikonografes Noti P. Kolia, në Athinë 1998.Kjo ikonografe ka bërë emër në Gjermani ku punon, por ka marr pjesë me sukses edhe në ekspozita në Amerikë.
Piktorët shqiptar-arvanitas të Greqisë Mënyra e jetesës dhe veshja arvanitase e shek ujve të mëparshëm ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve të huaj që kanë vizituar Ballkanin në atë periudhë. Shumë piktorë të huaj të frymëzuar nga lloj i mënyrës së jetesës dhe veshjes arvanitase, mbushën tablotë e tyre me këto tema. Shumë tablo me portretin e luftëtarit arvanitas gjenden nëpër muzetë e mëdha të Europës dhe kanë tërhequr vëmendjes e vizitorëve të shumtë. Në shkrimet mëparshëm kemi folur për dy nga piktorët e mëdhenj grek që ishin me origjinë shqiptare, pra arvanitas, Eleni Bukura dhe të birin e saj Jani Altamura. Por në këtë përmbledhje të shkurtër që është bërë vite më parë nën kujdesin e historianit dhe studiuesit të njohur arvanitas, i ndjeri Aristidh Kola kemi sjellë një biografi të shkurtër të piktorëve të mëdhenj të Greqisë që vinin nga familje arvanitase. Në biografitë e tyre të shkurtra, Aristidh Kola ka marrë parasysh deklarimet e prejardhjeve të tyre arvanitase. Lidhjet e drejtpërdrejta të tyre me fshatrat e banuara me arvanitas në Greqi. Kështu, në këtë përmbledhje të shkurtër nuk janë përfshirë edhe shumë piktorë të mëdhenj të Greqisë që janë arvanitas si p.sh. Gizi, Biskini, Buzani etj. Natyrisht, pothuaj të gjithë piktorët arvanitas të këtij studimi janë me prejardhje nga zona të banuara me shumicë dërmuese nga popullata arvanitase si: ishulli Hidra, Speca, Eubea Jugore, Atika etj., që janë zemra e Greqisë së lashtë edhe sot ende banohen nga shumica e popullsisë greke që janë me origjinë shqiptare. Qëllimi ynë nuk është thjesht biografia e piktorëve arvanitas në Greqi, por është sjellja e dokumentit historik për vërtetimin e piktorëve të mëdhenj të Greqisë me origjinë shqiptare të cilët vihen re edhe nga mbiemrat e tyre që kanë kuptimin e fjalëve në gjuhën shqipe dhe ende sot këto mbiemra i ndeshim në trevat shqiptare në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni si Gjini, Kuçi, Kryeziu, Gjika, Voka, Çingo etj.
Polikron Lebesi (1848-1913)
Cilësohet sot si një ndër piktorët më të mëdhenj të Greqisë së Re. Ai lindi më 1848 në ishullin e Salaminës, por paraardhësit e tij kishin ardhur nga Parapungjia e Tebës. Kreu studimet në Mynih dhe atje punoi disa nga veprat më me emër të tij. Familja e Polikron Lebesit ishte shumë e varfër. Kur u kthye në Athinë të vetmit që i qëndruan në krah ishin fisi i Dragumëve dhe i Pavlo Melas që bënë përpjekje për rehabilitimin e Polikron Lebesit. Polikron Lebesi vdiq në Athinë më 1913, tepër i varfër dhe i harruar, duke pikturuar për të nxjerrë bukën e gojës. Për të siguruar shpenzimet e varrimit të tij u shitën tablotë e tij me një çmim të ulët 2-5 dhrahmi copa në atë kohë. Plot 14 vjet pas vdekjes së tij, M. Velmos, nga faqet e revistës së tij “Fshikulli” do të shpërthejë kundra njerëzve që gjoja ishin bamirës të arteve; “O, sa e tmerrshme! Më i madhi piktor i Greqisë të mbetet i panjohur!...Ptuh, të pamend! Por jo! Mirë bëtë që e vratë një orë më parë Lebesin, sepse ju nuk jeni të denjë as t’i zini në gojë emrin!”. Polokron Lebesi ishte cilësuar “Papadiamanti i pikturës” dhe ishte dikur mik i Papadiamantit. Veprat më të rëndësishme të Polikron Lebesit janë: “Portretet e plakut dhe të plakës Surbena”, “M. Dragumit”, “Fëmijë gjysmë i zhveshur”, “Fshatari në gomar”, “Vajza që ushqen pëllumbat” etj.
Niko Egonopulos (1910-1985)
Ai lindi në një familje arvanitase. Këtë gjë e pohon dhe Stefano Bulaniqianis në librin “Fjalor i pikturës greke” MELISA. Disa kohë më parë, një studiues amator nga Shqipëria minoritar grek, Dionis Qirzidhis hodhi baltë mbi origjinën shqiptare të Niko Egonopulos, duke mohuar primitivisht se nuk kishte origjinë shqiptare, pra arvanitase. Por siç del, ai jo vetëm që është nga familje arvanitase, por edhe është krenar për origjinën e tij shqiptare duke pasqyruar këto ndjenja në tablotë e tija. Nëna e tij ishte e mbesa e beut të Hidrës arvanitasit Gjeorgjio Vulgarit, që u vendos në lagjen Plakë të Athinë. Nga familja Vulgari dolën figura të larta politike që u zgjodhën edhe kryeministër të Greqisë si Dhimitër Vulgari(1801-1877). Ai ishte kryeministër nga viti 1855-1857, 1862-1863, 1863-1864, 1868-1869, 1871-1872, dhe nga 1874-1875. Po ashtu, edhe Petro Vulgari(1884-1957) ka qenë Kryeministër nga 8.4.1945 e deri më 17.10.1945. Pra nga kjo familje e madhe arvanitase rridhte nga mëma Niko Egonopulos. Por edhe babai i tij kishte origjinë arvanitase. Familja e babait vinte nga Fanari i vjetër i Stambollit. Rrëfimet e babait të tij për Skënderbeun e madh nuk e lenë pa prekur shpirtin e Niko Egonopulo, për arvanitasit e Stambollit. Niko Eglonopulo ishte një përfaqësues i shquar i rrymës Surealiste të pikturës në Greqi. Shpirti i paqetë, siç ishte, i ra anekënd Europës, por zemra e tij ishte e mbërthyer në Hidrën e lashtë që banohej nga arvanitasit. Shtëpia e tij kishte tre kënde “Shqipërinë-Hidrën-Kostandinopojën”. Dhe nga dritaret e shumta shpirti i tij i shqetësuar shikonte gjithë botën. Veprat më të mira janë portretet e “Skënderbeut”, “Mërkur Buas”, “Aleksandri dhe grekët”, “Gjuetari në agim”, “Gjumë dhe vdekje”, “Lufta civile greke” etj.
Nikola Voko(1861-1902)
Është një nga piktorët më të rëndësishëm i shekullit XIX. Ai lindi në ishullin e Hidrës. Nikolao Voko është nipi i arvanitasit të madhit Admiral Andrea Miauli, nga ana e mëmës. Nga babai e kishte origjinën nga Vokët ose Bokajt. Para ardhësit e Bokajve, sikurse dhe të Miaulëve, duket se kanë ardhur nga fshatrat arvanitase të Eubesë së Jugut në Hidra. Nikolao Voko, kur përfundoi studimet në Universitetin Politeknik të Athinës, fitoi në konkurs një bursë dhe vijoi studimet në Mynih. Pas studimeve Niko Voko krijoi shkollën e vet të pikturës në Mynih ku dha mësim, deri sa u sëmur dhe u rikthye në Greqi. Pas dy muajve vdiq më 1902. Nga veprat më të mira të Nikolao Vokos janë, e famshmja “Shitësi i peshkut” që fitoi çmim në ekspozitën ndërkombëtare në Çikago, dhe “Natyrë e qetë” që zbukuronte pallatin e nënmbretit të Bavarisë, Leopolit. Gjithashtu, piktor, shkrimtar dhe gazetar i madh ishte edhe vëllai i tij Gjerasim Voko.
Alqi Gjini(1933-?)
Lindi në Athinë më 24.8.1933. Është ndër piktorët më të rëndësishëm i brezit të ri, që premton shumë. Prindërit e Alqi Gjinit janë, nga Magula e Atikisë, dhe ai ruan lidhje të forta me atë vend. Studioi për pikturë në Athinë dhe që nga 1963-1966, në Londër. Surealizmi që lëvron Alqi Gjini bazohet në gjetjen origjinale që krijon një pamje fantastike. Alqi Gjini ka marrë pjesë me pikturat e tij në “Galerinë Kombëtare”, në Galerinë e Selanikut, Rodos, në Muzeun e Artit të Nju Jorkut.
Jani Kuçi(1860-1953)
Lindi në ishullin e Specas më 1860. Ishte një piktor-detar, vazhdues i vërtetë i piktorëve-detarë të mëparshëm, si Jani Altamura dhe Volonaqi, që atëherë ishte edhe mësues i tij. Ndoshta askush nuk mund të mendonte ecurinë e Jani Kuçit në pikturë. Sepse Kuçi ishte bir i një pronari dhe komandant anijesh dhe aftësia e tij në këtë drejtim i lanë pak kohë të merrej me pikturën. Vdiq më 11.2.1953 në Athinë. Vepra të tij ka në kishën familjare në ishullin e Specas, në muzeun detar në Pire, në Shoqërinë e Sigurimeve të anijeve dhe avionëve, dhe shumë në koleksionin vetjak të birit të Jani Kuçit.
Taso Haxhi (1927-1994)
Ishte një poet i ndjeshëm dhe ëndërrimtar-piktor. Lindi në Qeratea të Atikës më 1927. Studioi në shkollën e lartë të Arteve të Bukura në Athinë. Më vonë vazhdoi studimet në Paris, në Fakultetin e Dekuracionit. Botoi dy përmbledhje me skica nga Hidra dhe Zankintho. Nga viti 1968 u morr kryesisht me pikturë. Ka marrë pjesë në shumë ekspozita në Greqi dhe jashtë saj dhe është lauruar me çmim në Festivalin Ndërkombëtar të pikturës të UNESCO në vitin 1969. Dhe nga Akademia e Athinës për drejtimin dhe hartimin e Albumit historik të Revolucionit grek të 1821. Në vitin 1963 ishte drejtor dhe pedagog në shkollën e pikturës të Athinës X.E.N. Vepra të Taso Haxhi gjenden në shumë koleksione të Galerive. Veprat e tij gjendet në muzeun e Bukureshtit në Rumani, në Universitetin e Selanikut, në Bankën Kombëtare në Selanik, në ministrinë e Arsimit, në ministrinë e Kulturës etj. Ai ishte autor i mbi 600 vepra arti. Vdiq më 17 shtator të 1994 në Athinë.
Njoftimi i vdekjes së piktorit Taso Haxhi ( lart) dhe Akademikut arvanitas Niko Haxhiqiriako- Gjika, dramaturg, në revistën "Besa" të Aristidh Kolias, Athinë1994.
Stamati Lazaru(1915-....)
Me të drejtë cilësohet sot piktori më i madh popullor në ditët tona. Prindërit e Stamatit janë nga Methana. Familje puro arvanite, trashëguan shumë nga përparësitë e tyre tek i biri, që lindi më 1915 në Taburia të Pireut. Me malet e ashpra të fshatit të tij dhe me bashkatdhetarët e tij kishte kontakte të vazhdueshëm. Vetëm dy klasë shkollë mundi të mbaroi në gjimnazin e Pireut. Nevojat e ngutshme për të siguruar jetesën e familjes e detyruan të hidhet në luftën për bukën e përditshme. Në fillim punoi zdrukthëtar dhe mandej në një ofiçinë. Ato vite të luftës së jetesës u mor me fantazinë krijuese të pikturës. Punoi një morri veprash në dru, bakër dhe hekur. Luftërat e revolucionit të 1821 e frymëzuan gjithnjë Stamati Lazaru dhe nuk janë të pakta veprat me tema nga këto luftëra. Zbulojnë vlerën e veprave të tij dhe njëra ekspozitë ndjek tjetrën në Greqi dhe jashtë saj. Që nga viti 1964 u mor vetëm me pikturën, duke punuar mbi çdo lloj lënde. Do të afirmohet si piktori më i madh popullor sot dhe do të quhej “Teofili i ri” nga specialistët grekë dhe të huaj. Në moshën e të 70-ve do të punojë në kushte të vështira për shkak të një hemorragjie cerebrale. Do ta ndërpresë veprën e vet dhe gjesti i fundit i tij do të jetë ai që emocionoi së fundin gjithë opinionin grek, t’ia dhurojë veprat e veta Bashkisë së Pireut.
Thanasi Çingo(1914-1965)
Lindi në Elefsina. Studioi për arkitekturë në Universitetin Politeknik të Athinës dhe që nga 1946, tok me të tjerë arkitektë të mëdhenj, punoi për krijimin e qytetit modernë të Brazilisë në Brazil. Përfundimi i fantazisë krijuese të grumbulluar në krijimin e atij qyteti janë të njohura. Thanas Çingo, që ishte një shpirt i paqetë, nuk u kufizua vetëm me arkitekturë. Më 1947 viziton Parisin dhe kapet pas skenografisë. Dhe ndërsa arkitektura dhe skenografia janë pikësynimet e tij fillestare dhe pasioni fillestar, ajo që e bën të njohur nga gjithë grekët ishte lidhja e tij me lulet. Lulet ai i vizatonte me kaq dashuri dhe ndjenjë, me kaq forcë ngjyre, sa që, me të drejtë, i falën titullin “Piktori i Luleve”. Vdiq në Athinë më 1965. Andrea Kryeziu (1813-1880) Lindi në ishullin e Hidrës. Për pikturë studioi në Paris. Dhe kur u kthye në Greqi, u emërua mësues i vizatimit në gjimnazin Ermupoli në ishullin e Siros. Vepra të këtij piktori ka në Galerinë Kombëtare Greke, në Galerinë e Patrës dhe në koleksione private. Nga veprat më me vlerë të Andrea Kryeziut janë “Kapedani nga Psara, Mbërritja e mbretit Gjeorgjio në Greqi” dhe mjaftë tablo me tema detare, dhe portrete. Andrea Kryeziu vjen nga familje e shquara që i kanë dhënë shumë pavarësisë së Greqisë dhe kanë qenë aktiv në jetën politike të Greqisë. Fisi Kryeziu janë arvanitas dhe për herë të parë me dokumente të shkruara i ndeshim në shek. XVII në ishullin e Hidrës. Por sipas gojëdhënave, ata kanë ardhur në Greqi nga viset shqiptare të Kosovës. Edhe sot e kësaj dite në Kosovë ndeshim mbiemrin Kryeziu i cili i përket mbiemrave të kuptimit në gjuhën shqipe, pra fjala Kryeziu apo Kriezis nuk ka kuptim në gjuhën greke. Valët e mëdha të mërgimit të arbërve nga pushtimi i tokave të tyre në veri nga sllavët dhe më vonë nga osmanët turq bënë që edhe fisi i Kryezive të shpërngulen dhe të vendosën në Greqi si shumë familje të mëdha arbëreshe që ngulimet e para në dokumentet historike i ndeshim nga shek. XIII. Në shek. XV-XVI mendohet që arbëreshët u vendosën në masë të madhe në ishullin e Hidrës. Gojëdhënat flasin se shumica e këtyre arbëreshëve që nga grekët u quajtën arvanitas vinin nga Morea, Eubea, Çamëria (Parga, Suli, Arta), Vlora, Himara, etj., pas humbjes së Venedikasve në luftën 1714-1718 kundër turqve që e fituan këtë luftë. Mundet që Kryezitë t’i kenë rrënjët nga Kosova dhe duhet të kenë qenë ushtarë në gardën e Skënderbeut dhe mbase pas vdekjes së tij ashtu si qindra ushtarë të cilët me familjet e tyre u shpërngulën në viset e tjera të banuar nga shqiptarët, ndoshta edhe Kryezitë për t’u shpëtuar masakrave sllave dhe turke të kenë mërguar në tokat shqiptare që sot janë të Greqisë. Si fillim mundet të jenë vendosur në Sul, Eube dhe përfundimisht me dëshmi të shkruara i ndeshim që u ngulën nga shek. XVII në ujdhesën e Hidrës. Pra, Kryezitë nuk kanë ardhur në Hidra nga toka e tyre amë, por nga Eubea Jugore. Kryezitë u morën në përgjithësi me tregti detare që në fillim të shek. XVII e në vazhdim. Sipas dokumenteve, Dede Kryeziut u zu rob nga piratët në Kretë, ku aty mësoi teknikën detare dhe këtë teknikë e solli në ishullin e Hidrës. Në shek. XVIII kemi Mihal Kryeziun, i cili ishte tregtar dhe kapiten anije dhe solli nga Venediku hartat e para detare dhe busullat. Familja Kryeziu kishte në pronësi të saj anije të vogla dhe të mëdha. Pra, bëhet fjalë për një nga familjet e mëdha dhe të pasura arvanitasve të ishullit Hidrës. Në vitin 1781 Dimitri Kryeziu ishte sekretar i drejtorisë së Hidrës. Ai kishte shtatë djem, të cilët drejtoni shtatë anije të mëdha. Dy nga djemtë e Dimitër Kryeziut u vranë në Revolucionin e 1821. Pas shpalljes së pavarësisë së Greqisë Kryezitë u morën edhe me politikë. Një nga Kryezitë që pati karrierë të suksesshme në politikë ishte Andon Kryeziu, nipi i Dimitrit. Ai, më 1836 bëhet ministër i Marinës detare greke, më vonë bëhet krye kujdestar i oborrit të mbretit Otton dhe zgjidhet kryeministër më 1842-1844, dhe në vitin 1849-1854.
Niko Haxhiqiriako-Gjika(1906-1994)
Piktori Akademik Niko Haxhiqiriako-Gjika(1906-1994) është përfaqësues kryetar i kubizmit në Greqi. Lindi në Athinë më 1906 dhe është bir i Admiralit hidriot, Aleksandër Haxhiqiriakut dhe i hidriotes Eleni Gjika. Studimet më të rëndësishme të tij i kreu në Paris, ku kishte rastin të studiojë piktorët e mëdhenj monatorë. Në moshën 17 vjeç hapi në Paris ekspozitën e parë dhe shumë shpejt u afirmua në qarqet artistike të Parisit. Duke u kthyer në Greqi, bëhet kuadër kryesor i një lëvizje për arsimin artistik të popullit grek. Bashkëpunoi me arkitektin e madh Pikion, me Egonopulon, me skulptorin M.Tobro, me poetin Papaçoni etj. Në vitin 1973 bëhet Akademik i Akademisë së Athinës. Veprat e tij zbukurojnë muzeun e artit modernë të Parisit, Galerinë Teit të Londrës, Metropolitanin e Nju Jorkut, muzetë e Melbumit dhe galeritë më të mira të Greqisë dhe të mjaft vendeve të tjera. Nga veprat kryesore të tij veçojmë “Dy figura, Gruaja që dremit, Pasqyrë e padukshme, Admiral Haxhiqiriakos, Dielli i zi, Shtrati i lumit” etj. Vdiq më 1994 në Athinë. shkruar nga Nga ARBEN LLALLA Gazeta Shqiptare 23/03/2008
![[new.gif]](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHd8YSFDrcixEXLSDMsSiYn3R2i4g4jKOKRsMFQmWgkewcDa8LrhqKMHpqSZBylCmb67jqSEsLzIf65mR07oz-5qe1IJxG8v-FPcWAEuG6Tg_rI3RmabtZp3pX9yo_GcCyjTEQkwR291E/s1600/new.gif)
