ARISTIDH KOLA
Dodona
Nga libri "Gjuha e perëndive"
Si qëndra më e lashtë e qytetërimit dhe si kult i
Pellazgëve, përmëndet Dodoni, që ndodhet në malin Tomor. Atje nisi kulti
për Zeusin, Dodoneos-in apo Pellazghikos-in[1].
Karapanua ka arritur madje të zbulojë gërmadhat e orakullit të shenjtë
të Dodonit në vitin 1974, në këmbët e malit Tomor, në afërsi të Janinës.
Por Dodoni egziston edhe në veri, gjithashtu ka mal me emrin Tomor edhe
në zonën e Beratit, ndërkohë që mali i Janinës quhet Tomorica, d.m.th.
Tomor i vogël. Sido që të jetë në këto male të Ballkanit Veriperëndimor
është qëndra e botës Pellazgjike dhe epiqëndra e saj fetare. Atje rronin
priftërinjtë e tyre (Εεγγoσ) dhe ky orakull ishte i fundit që u mbyll
në shekullin e IX, prej “imperatorëve tanë të lavdishëm bizantinë”, për
të cilët shumë herë kam pyetur vehten se sa janë “tanët” dhe sa të
lavdishëm ndiheshin ata për grekët.
Dihet se tempujt e parë të perëndive në hapësirën ballkanike ndërtoheshin në majat e maleve[2].
Atje shkonin qysh në agim priftërinjtë dhe prisnin me lutje lindjen e
diellit. Përmëndet se të njëjtën gjë bënte dhe Orfeu. Ndëkohë që populli
banonte rrëzë maleve, në pllajat e tyre, zakonisht nëpër shpella ose
nëpër vend-banime të tjera. Kështu që, është e kuptueshme se lindjen e
diellit do ta shihnin më parë priftërinjtë në majat e maleve, për t’ia
shpallur këtë lindje popullit, që të zgjohet nga gjumi dhe të fillojë
punën e tij të përditëshme. Por si mund të bëhej kjo shpallje? Sigurisht
me një vegël tingëlluese që të dëgjohej gjer poshtë në rrëzat e maleve.
E tingujt që mund të bënte ky organ mund të kenë qenë Daw, Dew-Diw, Duw, sipas lëndës nga e cila ajo përbëhej: dru, metal, lëkurë. Po këtë tingull, Duw ose Dew,
prodhon dhe çanga më e vjetër dhe fillestare. Pra populli shumë i
vjetër pellazgjik që banonte rrëzë maleve të kësaj treve me të dëgjuar
tingujt Diw, Dew nga çanga e drunjtë e priftërinjve të majave të maleve, e lidhte këtë tingull me linden e diellit dhe vetë diellin, ndaj e quante atë Diaw, ose Deaw, ose Diw etj.
Kjo
cermoni e lajmërimit të lindjes së diellit vazhdoi për qindra e mijëra
vjet e nuk e dimë se kur rreshti në Dodonë, ndonëse fakti që gjer në
vitet e fundit të funksionimit të saj, fjalët e orakujve jepeshin sipas
tingujve të lavitëve të shenjtë etj, na vërteton prejardhjen e tyre
fillestare. Ajo, që sipas logjikës do të ketë ndryshuar me siguri, duhet
të ketë qenë lënda e çangave me anë të të cilave lajmërohej lindja e
diellit. Veglat prej balte do të kenë qenë me siguri të fundit. Kur
ndërkohë, zbulimi zbulimi i veglës më të vjetër muzikore punuar me
lëkurën e kafshëve, pra të daulles, do të ketë zvendësuar në çast veglën
e parë prej druri. Mirëpo daullja nxjerr si tingull kryesor “Duw”,
ndaj dhe quhet daulle. Aq më tepër që dhe vet fjala është anomatopeike.
Ndaj, në një fazë të dytë, prej saj lindi edhe emërtimi i vendëndodhjes
së orakullit Dodoni, ose Duduna në gjuhën arvanitase dhe në
greqishten e vjetër. Pra tingulli i çangës lajmëruese përcaktoi dhe
emrin e vendit të shenjtë. Sot kemi një vegël tingëlluese të mbledhjeve
popullore, që populli e quan me një emër mjaft domethënës” Duduka”.
Për sajimin e kësaj hipoteze, shtoj edhe mendimet e K. Rodhit për fjalën dihet[3] “Dihet” siç thamë në gjuhën arvanitase do të thotë “vjen dita e re” d.m.th. lind dielli dhe bëhet ditë. Por pararelisht ka edhe kuptimin “dëgjohet, gjëmon”.
Përse vallë të lidhet tingulli me lindjen e diellit vetëm në këtë gjuhë
shumë të vjetër që u fol në të njëjtën hapësirë ku u krijua Dodona ose
Duduna, përpara mijëra vjetësh? Së fundi po përmend edhe një pohim që na
ka shpëtuar. J. Vreto, përmend një mbetje nga epoka e lashtë, sipas të
cilës Arvaniarsit a vjetës që banonin rreth Dodonit, besonin se në mal
rron një murg i padukshëm, i shenjtë dhe i pastër, i cili kohë pas kohe i
bie një daulleje të padukshme, që dëgjohej ngado si një gjëmim i
shurdhër[4].
Shumë
fe me fanatizëm shkatërrues dhe helmues kaluan mbi këtë popull, por
megjithatë shumë elementë të kulteve të lashtë, mundi t’i shpëtonte.
[1] Shih, Iliada e Homerit P, 233.
[2]
“Majat më të lartë të maleve në Greqi ruajnë gjurmë të kultit të lashtë
të Zeusit”, thotë Richpin në “Mitologjinë greke”, vëll. I, p.75.
Gjithashtu edhe Decharm f.49 për forcimin e mendimit na dërgon tek V.
Velcteri.
[3] Shih, Kan Rodhi “Dihet” Athinë 1978, f.42.
[4] Shih Jani Vreto “Aπoγoγια” , f.84.
Marrë nga libri Gjuha e perëndive i autorit Aristidh Kola
