ARISTIDH KOLIA : “Rrënjët tona janë në Arbëri!”

ARISTIDH KOLIA : “Rrënjët tona janë në Arbëri!”

ARISTIDH P. KOLIA
(1944-2000)

Me rastin e 10-vjetorit të vdekjes së studiuesit dhe veprimtarit të shquar arvanitas Aristidh P. Kolia, miqtë e admiruesit e veprës së tij, organizuan një mbledhje përkujtimore në sallën e Ministrisë së Turizmit Kulturës Rinisë dhe Sporteve në Tiranë. Kishin ardhur jo vetëm ata që e kanë njohur nga afër këtë figurë që tashmë në sytë e shqiptarëve ka marrë përmasat e një heroi, por edhe lexues të shumtë të veprës së tij. Shumica e të pranishmëve ishin nga Tirana por kishin ardhur edhe nga qyteti i Shkodrës i njohur për traditat art e kulturëdashëse. Fjalën kryesore e mbajti gazetari dhe kineasti Kolec Traboini, i cili e ka njohur Aristidh Kolian nga afër në kohën kur nxirrte gazetën shqipe “Egnatia” në Athinë dhe ka botuar librin “E vërteta përvëluese e Aristidh Kolias”.

ARISTIDH KOLIA

“Rrënjët tona janë në Arbëri!”

Nga KOLEC TRABOINI

Kanë rënë këmbanat e ka ardhur ora për ata që duan të dëgjojnë e kuptojnë se, kultura e traditat, historia dhe gjuha nuk mund të kufizohen edhe më tej brënda kufinjëve të Shqipërisë, të cilin e sajuan të tjerët e jo ne, në vitin 1913. Duke u qorrollepsur e duke u sjellur si provincialë në këtë kopshtin tonë të vogël, ne e kemi humbur besimin prej arbërorëve që rrojnë pertej gardhit tonë. Sot arvanitët dhe arbëreshët e shohin me skepticizëm Shqipërinë dhe po i hedhin sytë nga Kosova me shpresë se ajo do të bëhet qendra arbërore e shqiptarëve të gjithë botës.

Këtë e ndjente dhe e thoshte jo pa pikëllim edhe i paharruari Aristidh Kolia, kjo figure e madhërishme e kulturës arbërore, por na thonë sot e kësaj dite, anipse ne bëjmë sikur nuk dëgjojmë, edhe veprimtarët e tjerë arvanitas e arbëresh si Jorgo Miha, Jorgo Jeru e At Antoni Bellusci.

A ka ky shtet shqiptar një Akademi të dëgjojë këmbanat, që të mos lërë në harrim kulturën tonë përtej kufinjëve, një kulturë e traditë, një histori plot lavdi, që është po me aq vlerë sa ajo brënda kufijve, në mos më shumë.

Veç bustit të De Radës si nuk u pa gjëkundi në këtë dhè një monument a bust për ata që dhanë aq shumë për kulturën arbërore jashtë kufijve të vitit 1913. Si nuk u panë të shfaqen në dy dekada grupet kulturore arvanite arbërore në këtë vend. Të mos flasim për shkrimtarë, piktorë e artistë që janë nderi e krenaria e fqinjit tonë të jugut. Pse ia sharrojmë vetes degët që kemi nën këmbë. Me fustanellën tonë krenohen fqinjët duke e quajtur pjesë të etnografisë së tyre kombëtare. Po ne si nuk morëm një kostum aq të mrekullueshëm të grave arvanite e të mburremi me të, sepse është vertetë pjesë e kulturës tonë të mrekullueshme arbërore. Pasi na zvogëluan gjeografikisht të tjerët, pse për fajin tonë, vazhdojmë të zvogëlohemi shpirtërisht.

E kryepseja: pse pra ne e kemi humbur shansin historik për t`u bërë qendra e mbarë botës arbërore-arvanite-shqiptare?

Parë në këtë sy, mund të them se diku përtej gardhit tonë, në Greqi, patëm fatin të njohim Aristidh Kolian, personalitetin më të madh arvanitas të shekullit XX dhe një nga njerëzit më të ndritur të kombit tonë. Akademikët tanë që flenë nëpër katedra duhet t`ia kenë zili atij, por jo zili për keq, sepse ai ishte e mbetet pjesë e kulturës sonë arbërore, por t`ia kenë zili për vullnetin e këmbënguljen, për sakrificën, sepse Aristidh Kolia në studimet e veprat e veta, vuri tërë dashurinë, tërë pasionin, tërë kohën, edhe jetën e vet duke punuar në kushtet e një terrori verbal e psikologjik.

Por mendoj se këtu vegjeton edhe një zili për keq, prej atyre që kanë veshur papuçet akademike të Obllomovit. Lënia jashtë vëmendjes, thuajse në harrim e kësaj figure, duke mjaftuar me emërtimin “Aristidh Kolia” një rrugicë të vogël në periferi të Tiranës, diku fshehur pas pallatit të Brigadave a fshatin Sauk, është vërtetë shprehje e qëndrimit tonë cinik ndaj kulturës arbërore, e mendësisë sonë të vetizolimit, për të mos thënë frikës se mos bash për këtë mbeten prishaqejf diplomatët e fqinjëve. Vështirë është ta pranojmë të vërteten, por pa e pranuar atë nuk ka as dhe një shans të vetëm të gjejmë një udhë të drejtë në këtë mishmash kombëtar, ku flitet veç për politikë, ku prodhohen veç konflikte e kultura konsiderohet si një handikap shoqëror i bezdisshëm.

Aristidh Kolia i madh kishte një mendësi krejt tjetër. Kultura, tradita, gjuha, prejardhja, historia ishin gjithçka në jetën e tij. Ai e shihte Shqipërinë me sytë e shpresës. Ai kishte udhëtuar katër herë në Shqipëri e një herë në Kosovë, por edhe në Kalabri e Siçili, gjithnjë me dëshirën e zjarrtë për ta thyer atë barrierë që na kishin vënë në mes nesh, në mes të njerëzve të një gjuhe dhe një gjaku. Ndaj është krejt e kuptueshme çiltërsia me të cilën e priti dyndjen e emigrantëve shqiptarë në Greqi me mendimin, se kjo do të ishte një rast ideal për të krijuar lidhjet e mungura në mes të krahëve të shqiponjës.

Ai u afroi shqiptareve emigrantë një miqësi pa asnjë rezervë e pa asnjë kusht. Ai nuk përdori për ta asnjë herë fjalën emigrant. I quante me gjuhën e tij të bukur shqipo-arvanite “djemt”. Kush e di ç’bëjnë djemt. Kush e di ku janë djemt. I thërriste ashtu siç thërriste të birin e vet Panajotin. Me të njëjtën dashuri. Ishte një miqësi e dashuri që buronte prej gjakut të përbashkët që na rridhte në damarë e gufonte në zemrat tona arbërore. E më së shumti nuk ishim ne që e kërkonim atë, sepse edhe druheshim, por ishte ai që interesohej se çfarë ndodhte me emigrantët shqiptarë në Greqi. Që kur e takuam për herë të parë, ashtu do ta ruajmë në kujtesë, të gjallë e plot energji , të përzemërt , me fytyrë plot dritë e të qeshur, gjithmonë i mirë e bujar. Kush tjetër si ai!

E kjo ndodhte se ai kishte nje vizion te madh e nuk i shihte shqiptarët e Shqipërisë së vitit 1913 si njerëz të përtej sinoreve, por vëllezer gjaku, sepse e dinte se kufijt ishin krijuar nga të tjerët e jo nga shqiptarët, se pengesat i sjellin qeveritë e politika, por jo popujt.

Aristidh Kolia ishte si një diell që lind, kalon në zenit dhe perëndon, e gjatë gjithë udhës në qiell ndriçon për njerëzit. Kështu ndriçoi gjatë tërë jetës së tij miku ynë i madh e i paharruar që sot e kujtojmë me nostalgji. Veç perëndimi ishte tejet tragjik për diellin metaforik me emrin Aristidh Kolia. Ai kaloi nga Thiva ku lindi, përmes fshatrave arvanite të Atikisë, që i rrinë Athinës si kurorë, nga ishulli Salamina i Anastas Kulluriotit, kalonte nëpër malet e Moresë, tek Arbërshët e De Radës e Zef Serembes në Kalabri e Siqili të Italisë, ku zuri miq të mëdhej si At Antonio Bellusci me të cilin e lidhi një miqësi e jashtëzakoneshme.

Të dy dijetarë me mendje të ndritur, karakter të fortë e zemër guximtare. Njëri në lindje e tjetri në perëndim të Arbërisë sonë. Si dy zogj shqiponje,se bashku fluturuan lart por edhe larg deri në Strasburg, për t’i thënë Europës se Arvanitët, trashigimtarët e Kollokotronit, Marko Boçarit, Gjergj Karaiskaqit, Laskarina Bubulinës e plot heronjve të tjerë të Revolucionit Grek, ishin gjallë, anipse të harruar, pak prej vetes e shumë e më shumë prej të tjerëve. Ata kështu po i kthenin arvanitasve krenarinë e dinjitetin, lavdinë e një historie të mohuar.

E vërteta që mbronte Aristidh Kolia kaloi si hark drite edhe në qiellin e Shqipërisë dhe Kosovës e mbarë trojeve shqiptare në Ballkan.

Kush më shumë e më zjarrtë se ai i mbrojti shqiptarët e Kosovës kur edhe në revistën e tij “Arvanion” shkruhej me gërma të mëdha “Edhe unë jam kosovar!”.

Ai me guximin që tregoi shfaqi tiparet e trimave arvanit në histori që nuk e njihnin frikën. Ata ishin lindur në luftë dhe lufta i rriste e i trimëronte, siç thotë miku i tij, veprimtari tjetër arvantias Jorgo Miha. Vetëm pse mbronte shqiptarët e Kosovës në të drejtën e tyre për liri, u kërcënua publikisht në një emision televiziv nga një gazetare, sot deputete komuniste në parlamentin grek: “Ju akuzoj si agjent i të huajve…më e pakta i UÇK-së, ju akuzoj për agjenturë dhe propogandë të zezë, jeni armik i brendshëm.”

Për këtë ngjarje skandaloze në median greke, ndoshta e vetmja e këtij lloji në mbarë Europën, në një letër që Aristidh Kolia i dërgoi mikut të tij arvanitas, Taso Karandis, botuar post mortum në revistën “Ritmi i Salaminës”, shkruante.:

"Shumë miq më telefonuan për të shprehur indinjatën për baltën që hodhi mbi mua zonja Liana Kaneli gjatë emisionit televiziv në "Skaj" 5 Maj 1999, dhe më pyetën përse e përballova me qetësi, kur duhej të kundërsulmoja... Miqtë e mi, mos u mërzisni e mos u hidhëroni për këtë, sepse "e drejta del, vjen kur t`i vijë ora…". E kam dashur dhe e dua vendin tim, por dashuria ime nuk është me fjalë por me veprat e mia, të cilat do të kujtohen kur balta e zonjës…Kaneli të kalojë në harresën e shekullit. Kam preferuar gjithmonë të shkoj kundra rrymës e jo të shkoj nga shkon rryma dhe fryjnë erërat . Nuk jam lëpirë e nuk kam puthur kurrë këmbët e përmjera dhe për këtë e paguaj shtrenjtë dhe në mënyrë të përditëshme me nderin, dinjitetin dhe lirinë time..."

Dhe e pagoi. E pagoi pa ju dridhur qërpiku sepse kishte gjak arbëror e karakter arvanit të pamposhtur.Me të drejtë i vëllai i tij, Jorgo Kolia, thotë se me Aristidh Kolian ndodhi ajo që thuhet në një proverb biblik: “Kush ka guximin të thotë të vertetën, kryqëzohet”

U bë një dekadë që nga ajo ditë e zezë athinjote, ajo vdekje mizore, që na e rrëmbeu parakohe e krejt e papritur Aristidhin tonë. Po a thue përnjimend u shua ai diell arbëror? Kurrsesi , sa kohë që ia ndjejmë rrezet e ngrohta që burojnë prej veprave të tij. Se ja kështu ka ndodhur edhe me Anastas Kulluriotin e Jorgo Marugën, por ikën vetëm fizikisht. Asgjë tjetër nuk ka ikur veç trupit që ju kthye dheut të krijimit.

Nuk mund t`i vihen pranga dritës. As ideve dhe frymës se tij që ndjejmë në çdo libër e në çdo fjalë. Veprat e mendimet e tij na shoqërojnë. Sot më tepër se dje, nesër me tepër se sot, kështu në vazhdimësi, sa kohë që bijtë e shqipes arbërore, shqiptarët, arbëreshët, arvanitët rrojnë e do të rrojnë mbi dhè.

Aristidh Kola ishte një mendje e ndritur që e kuptonte se në këtë botë kish jetë por kishte edhe vdekje, por dinte akoma më mirë se vdekja mund të mundej me vepra të mëdha për njerëzit. Ai e dinte mirëfilli se ka një mënyrë për të rrojtur edhe pas vdekjes, çfarë në të vërtetë e mrekullisht ndodh. Se ja, tani për Aristidhin tonë dinë e flasin më shumë njerëz. Ani pse gazetat shqiptare në Tiranë e Prishtinë fare pak shkruajnë, se janë peng e robër të politikës dhe interesave konjukturale, por falë komunikimit të shpejtë e masiv elektronik, për Aristidh Kolian sot flasin e shkruajnë me admirim në të katër anët e globit, nga Europa në Amerikë, Kanada dhe Australi, kudo ku ka shqiptarë.

Vepra e tij madhore “Arvanitët dhe prejardhja e grekëve” veç 12 botimeve në Greqi, është botuar e ribotuar edhe në Shqipëri, por, edhe vepra te tjera si “Gjuha e Perendive” tashmë i kanë në dorë shqiptarët në arbërishtën tonë të lashtë e të bukur.

Disa njerëzve vdekja iu shërben për t`u bërë edhe më të gjallë se të gjallët. Kur trupi ikën, shpirti vjen më pranë njerëzve. Ringjallje sipas shëmbëllesës Ungjillore. Ndaj gjithmonë do të themi se Aristidh Kolian e kemi gjallë midis nesh. Ai zjarr dashurie e krenarie që ndezi në mes të arvaniteve si të ishte një Promete, kurrë nuk mund të shuhet.

Le ta mbyllim me fjalët që aq shumë i kish për zemër i pavdekshmi Aristidh Kolia: “Rrënjët tona janë në Arbëri!”

E këto fjalë, që të kujtojnë edhe të madhin De Rada që i mbylli sytë duke parë detin, duhet t`i kenë në mendje e në zemër arvanitasit edhe arbëreshët, por duke ditur rrethanat e mundësitë, le t`i ndihmojmë edhe ne sado pak, që të mos i harrojnë, që njerëzit që kanë guximin të thonë të vertetën edhe me tej të mos kryqëzohen, që errësira të mposhtet përballë dritës e shpirti i Arbërit të rrojë përgjithmonë!

11 tetor 2010

10 VJET PA ARVANITASIN E MADH ARISTIDH KOLIA

ARISTIDH P.KOLIA
1944-2000

Salla e Ministrisë së Turizmit, Kulturës Rinisë dhe Sporteve ku u zhvillua Përkujtimorja e
10-vjetorit të vdekjes së arvanitasit të madh Aristidh Kolia (1944-2000).

10 VJET PA ARVANITASIN E MADH ARISTIDH KOLIA

Me nisiativën e grupimit “Miqtë e Aristidh Kolias” e nën indiferencën totale të shtypit, medias vizive dhe institucioneve kulturore e studimore, çfarë të kujton një përkujtim ilegal me një heshtje enigmatike krejt ngjashëm si 5 vjet më parë. Vërtetë shtrohet pyetja pse veprohet kështu në Shqipëri me arvanitasin më të madh të shekullit të XX?

Me rastin e 10-vjetorit të vdekjes së studiuesit dhe veprimtarit të shquar arvanitas Aristidh P. Kolia, miqtë e admiruesit e veprës së tij, organizuan një mbledhje përkujtimore në sallën e Ministrisë së Turizmit Kulturës Rinisë dhe Sporteve në Tiranë. Kishin ardhur jo vetëm ata që e kanë njohur nga afër këtë figurë që tashmë në sytë e shqiptarëve ka marrë përmasat e një heroi, por edhe lexues të shumtë të veprës së tij. Shumica e të pranishmëve ishin nga Tirana por kishin ardhur edhe nga qyteti i Shkodrës i njohur për traditat art e kulturëdashëse. Fjalën kryesore e mbajti gazetari dhe kineasti Kolec Traboini, i cili e ka njohur Aristidh Kolian nga afër në kohën kur nxirrte gazetën shqipe “Egnatia” në Athinë dhe ka botuar librin “E vërteta përvëluese e Aristidh Kolias”. Titulli referimit ishte "Aristidh Kolia - Rrënjët tona janë në Arbëri!" në të cilën krahas vlerësimit të figurës së arvanitasit të madh u theksua se ka një ftohje institucionale në lidhjet me arvanitasit e Greqisë dhe arbëreshët e Italisë. Edhe ato pak lidhje që ishin vendosur në periudhën e vështirë të vetizolimit të Shqipërisë nën diktaturë, thuajse janë këputur. Nuk gjen asnjë veprimtari arvanite arbërore në Shqipëri ndërkohë që instucionet shpenzojnë edhe për koncerte mediokre pa asnjë vlerë, apo veprimtari të pafrytëshme. Traboini theksoi se shqetësimi i arvanitëve e arbëreshëve për këtë ftohje institucionale të Shqipërisë ndaj tyre, tregon se Shqipëria anipse tashmë ndodhet në rrethanat e mundësive të mëdha, të hapjes, lirisë së lëvizjes dhe këmbimeve kulturore, e ka humbur shansin historik për të qënë qëndra e arbërorëve të gjithë botës ndaj sytë e shpresen i kanë hedhur nga Kosova sepse ajo ka më shumë ndjesi në këtë sens. Edhe ky organizim, nën indiferencen totale të Akademisë dhe Institutit të studimeve Albanologjike,që edhe pse të ftuar nuk erdhën, por edhe mediave në këtë 10 vjetor të vdekjes së studiuesit e veprimtarit Aristidh Kolias, tregon shumçka.

Të pranishmit e pritën me duartrokitje përshëndetjen e posaçme për këtë rast të veprimtarit dhe studiuesit arbëresh, një nga miqtë më të afërt të Aristidh Kolias, Antonio Bellusci, veçmas fjalët e tij se Aristidh Kolia është heroi arbëror i pavdekshëm që kurrë nuk do të harrohet nga arbanitët, arbëreshët e shqiptarët kudo që do të ndodhen. Po kështu u lexua edhe përshendetja që kishte dërguar për këtë rast përkujtimor Bajram Osmani nga Gjermania.

Studiuesi Arben Llalla që kishte ardhur posaçërisht për këtë eviniment nga Tetova, autor i librit “Aristidh Kolia dhe shtypi shqiptar”, solli kujtimet nga takimet e tij në kohën kur jetonte si emigrant në Greqi, dhe tregoi për ndihmën që Aristidh Kolia i dha, që ai të ndiqte udhën e studiuesit të historisë së arvanitasve.Ai foli për rëndësinë e hulumtimit të dokumentave historike, arkivimit dhe ruajtjes së tyre. Tregoi se shumë prej dokumentave historike dhe librave të vjetër i kishte dhuratë nga Aristidh Kolia, duke shpalosur kështu një tjetër cilësi të arvanitasit të madh. Emocion ngjalli fjala e artistes së njohur të teatrit dhe filmit Margarita Xhepa. Ajo solli kujtimet e takimit me Aristidh Kolian, pastaj artistja recitoi një poezi nga botimi special i revistës “Obelisk kushtuar Aristidh Kolias.

Nga Athina kishte ardhur Angjelina Xhara, ish skenariste filmi dokumetar dhe spikere TV, e cila në fjalën e saj solli kujtimet e disa takimeve me Aristidh Kolian.

Enver Kushi, punonjës i Muzeut Historik Kombëtar, i solli mbresat e tij në titullimin “Faleminderit Aristidh Kolia”. Ai theksoi se Aristidh Kolia kishte një vision të ndritur në marrdhëniet në mes të popujve, ai dilte mbi meritë e ndasitë të mbetura si atavizma historike e dilte me konkluzionin se popujt duhet të gjejnë tek njëri tjetrin vëllain e jo ti futin thikën. Ai solli edhe një kujtim mbi vlerësimin që i bënte Aristidh Kolia si studiues valles së çamëve që e quante simbolin më të mrekullueshëm të trimërisë, harmonizuar kjo me virtuozitetin në ekzekutim, sa ta do mendja se aq mrekullueshëm nuk gjëndet e shprehet në asnjë valle tjetër në botë.

Gazetari Albert Zholi që e ka njohur Aristidh Kolian në vitin 1993 solli në kujtimet e veta ato mardhëniet të ngrohta që kishte Aristidh Kolia me shkrimtarët dhe artistët. Në vitin 1997 kishin bashkpunuar për të sjellur për vizitë në Athinë Dritero Agollin e krijues të tjerë nga Shqipëria. Atë kohë u organizua dhe një takim me shkrimtarët grekë të cilët mbetën të habitur nga prezantimi dinjitoz i shkrimtarit shqiptar, sepse kishin përshtypjen se në Shqipëri nuk kishte shkrimtar tjetër potencial veç Kadaresë. të gjitha ata e ftuan Agollin në shtëpitë e tyre por poeti shqiptar preferoi ftesen e Aristidh Kolias sepse atje do ta ndjente veten si në shtëpinë e tij. Dhe kështu u bë. Një mbrëmjë e paharruar me kuvendime në gjuhën arbërore. Gjithashtu Zholi tregoi se si e kishte ndihmuar Aristidh Kolia për botimin e librit të tij “Ikja e madhe” në shtëpinë e tij botuese “Thamiris”. I kishte vënë këtë emër nga fjala e gjuhës shqipe tha mirë. Arberishtën e kishte në zemër dhe e shfaqte dashurinë e tij për gjuhën arvanite-shqipe jo vetëm në studimet por edhe aspektet e tjera të jetës. Po ashtu edhe ne krijimin e shoqatës “Vëllazërimi” u ndje ndihma e pazëvendësueshme e Aristidh Kolias që ju gjënd emigrantëve shqiptarë jo vetëm me shkrime në revistën “Arvanon” , e ne media por edhe dha ndihma konkrete.

Zaçe Islami i cili ka qënë bashkë me Aristidh Kolian në emisione të drejt për drejta televizive greke solli kujtimet e tij se si e përballonte me dinjitet arvanitasi i madh insinuatat që bëheshin në drejtim të tij, sepse ai njihej si ndër të paktët në Greqi që mbronte popullin shqiptar të Kosovës në luftën e tij të drejtë për liri. Shkrimtari Vasil Premçi duke bërë një kritikë të rreptë për institucionet qe pikërisht për të tilla veprimtari janë destinuar por ato u shmangen pa patur as dinjitetin të spjegohen për këtë denigrim që u bëjnë vlerave me permasa mbarë kombëtare.

Prof. Gëzim M. Uruçi Euroetnolog, ekspert i artit prehistorik, që kishte ardhur bashkë me një grup shkodranësh, biologun e njohur Mr. Ahmet O. Osja, Dr.Naim Laçej studiues, analistin Arben Çokaj, mjekun Dashamir Çokaj, shtroi me të madhe pyetjen “Ku është Akademia?!” Vepra voluminoze e Aristidh Kolias që ngre lart dinjitetin e një populli të harruar me qellim të mirëfilltë për ti prerë rrënjët arbërore,duhej jo të harrohej bashke me popullin arvanit, por të ishte një pikë referimi për studime nga Instituti Albanalogjik.

Adriano Xhafaj tregoi për punën që bëhet me median internetike për popullarizimin e veprës së Aristidh Kolias dhe arvanitëve të tjerë të shquar si Vangjel Liapi, si dhe pengesat sepse bëhet një luftë e egër për ti topitur arvanitasit, për të krijuar një hendek në mes të tyre e shqiptareve, madje duke propoganduar marrëzira sikur arvanitët, gjuha e kultura e tyre nuk kanë asnjë lidhje me shqiptarët. Pa një ndihmë serioze e angazhim të shtetit shqiptar nuk mund të ketë zgjidhje të çeshtjes arvanite.

Fatmiroshe Xhemalaj-Shehaj,me profesion mësuese, theksoi nevojën e bërjes së njohur të veprës së arvanitasit të madh.Të njëjtin problem për popullazimin e veprës së Aristidh Kolia shtron edhe Skënder Shala në një letër që dërgoi me këtë rast nga Zvicra. Lexoni veprat e studjusit dhe historianit Jakob Philip Galmereier, autor i shkencave të Bavarisë, studius i bizanit dhe publiçist (1790-1861), i cili kishtë shetitur Greqinë, Turqinë, Maqedonin, dhe kishtë njohur mirë edhe arbrëshët dhe krejt popullatën e gadishullit Ilirik. Ky shkenctar i kohës shkruan për grekët, citojmë: “grekët nuk kanë asgjë të përbashkët me grekët antik, as edhe një pik gjaku nuk kanë, as gjurmë të vazhdimsisë të trashëguar nga kultura antike.”. Ky popull është një përzierje shqiptarë, slavë, turq e tjerë. Ky shkenctar ka shkruar edhe dy vepra për shqiptarët: “Historia e gadishullit të Moresë gjatë mesjetës, Münhen 1830-1836”. dhe “Elementi shqiptar në Greqi, 1857- 1861.”

Riza Lahi, i cili vuri në dukje se kjo punë ka mbetur vetëm në nisiativa personale të njerëzve që e kanë njohur nga afër por ne kemi një shtet( në fakt dy shtete shqiptare), kemi instucione, rrogtarë që paguhen bash për këtë punë, ndaj kjo shurdhëri budallaqe është e pakuptimtë, madje e turpshme. Akademia e Shkencave, Instituti Albanologjisë, ata të Historisë e Gjuhësisë ishin ftuar por perveç Nasho Jorgaqit dhe Klara Kodrës që kishin ardhur privatisht nuk dallohej ndonjë përfaqësues të institucioneve.

Botusi i revistës “Obelisk” Roland Lushi shpërndau me këtë rast numërin special kushtuar Aristidh Kolias.

Si konkluzion i këtij evenimenti, që mbeti krejtësisht jashtë vemëndjes akademike e mediave, vetëm në kufizimin e miqëve dhe lexuesve të veprës së Aristidh Kolias, mund të themi se ky ishte rasti më i mirë për të parë se çfarë në të vërtetë janë institucionet tona studimore e kulturore. Nga institucionet e ftuara u gjenden vetëm përfaqësues i Muzeut Kombëtar Enver Kushi dhe gazetarja e Radio Tiranës Valdete Antoni, studiuesi Koço Danaj, të tjerët as që u kujtuan. Ministria e Kulturës dha sallën dhe video projeksioni,për të cilën e falendërojmë, por asnjë titullar apo drejtor drejtorie që duhej të ishte në podiumin e nderit nuk u shfaq. Me të drejtë në mbyllje Traboini, nisiator i kësaj përkujtimore tha se Tirana por edhe e gjithë Shqipëria i ngjan një ngrehine me çati por pa mure anësore ku fryjnë të hazdisura erërat e ekspansionit grek. Nën indiferencen totale të shtetit Serbia krijon një minoritet fiktiv në jug të Shqipërisë ndersa ne i lëmë në harrim miliona arvanitas por edhe popullsi çame të përsekutuar, për të cilat Aristidh Kolia, ky vigan, kishte kurajon të deklaronte pa ju dridhur qërpiku se arvanitët janë shumicë e jo pakicë në Greqi. Por mënyra se si shfaqet kjo indiferencë totale, më shumë qellimkeqe se qorre, e frikëshme për këtë vend e për këtë popull, per median e shtypit dhe TV kemi këtë pyetje: Ku është Televizioni Shtetror që mbahet me paratë e taksapaguesve shqiptarë, të cilët janë të interesuar për veprimtari të tilla mbarëkombëtare përtej lokalizmit të ngushtë e qorrsokaqeve politike. Këto media vizive pasqyrojnë aktivitete nga më të ndryshme, madje i lënë hapsirë edhe ndonjë autori mburravec pa kurrfarë vlere, atëherë çfarë është kjo masakër mediatike ndaj arvanitasit më të madh të shekullit XX?

E mbyllim përkujtimoren e miqëve e admiruesve të veprës së Aristidh Kolia me këtë pikëpyetje të madhe anipse e dimë se nuk do të marrim asnjë pergjigje nga dishepujt e Greqisë,- tha në mbyllje të këtij përkujtimi, Traboini, sepse- theksoi ai-, kështu e kanë direktiven nga Athina, që ashtu siç u shua jeta e tij të shuhet në heshtje edhe vepra e Aristidh Kolias, por megjithë përpjekjet e tyre marroqe për të mbuluar të vërtetat përvëluese të ndalimit e mohimit popullit arvanit dhe çam, kjo kjo kurrë nuk do të ndodh. Pas nesh do ta marrin këtë stafetë të tjerët e vepra e arvanitasit të madh do të ndriçojë përgjithmonë.

Nga grupi "Miqtë e Aristidh Kolias"

Tiranë 11 Tetor 2010

Kineasti dhe gazetari Kolec Traboini mbajti fjalën e rastit

"Aristidh Kolia-Rrënjët tona janë në Arbëri.

Prof. Gëzim Uruçi Euroetnolog, ekspert i artit prehistorik

Kineastja Angjelina Xhara

Enver Kushi punonjës i Muzeut Historik Kombëtar

Artistja e teatrit dhe filmit Margarita Xhepa

Fatmiroshe Xhemalaj-Shehaj
Nasho Jorgaqi, Kujtim Dashi,Pandeli Koçi

Zaçe Islami

Adriano Xhafaj

Riza Lahi

Vasil Premçi

In memoriam of Aristidh Kolia ( 1944 - 11 October 2000)

THE SECOND MURDER OF ARISTIDH KOLIA

"Please do not feed any ilusions. I was killed and so have they acted with the other two presidents of the Arvanitas Society "Marko Botchari" whom also died from "leucemia". I've told these words to the other friends of mine..." The words of the great arvanitas Aristidh P. Kolia before his death.

Written by KOLEC TRABOINI, Boston

Who hasn’t met the great arvanitas writer and hasn’t managed to read his writings, could never think how close to death this person was living, and this for two reasons, firstly, because all his life he had been searching both the light and dark sides of history, where bravery was mixed with infidelity, poison with the bullet and knife, and revealed the tragic end of the many arvanitas leaders who became famous through the history of Greece.
Secondly, even in the ones who until today they believe in the Great Idea to take over Albania, which reaches until the mouth of the ex-presidents like Saratzetakis, or even the kapsaliots who demand in publicity the return of Istambul in the Greek capital, they were organising plans for the neutralisation of Aristidh P. Kolia masterpiece and if it would be possible even his physical elimination.

In the extremist national newspapers, Aristidh Kolia was characterised as the enemy of Greece, as an Albanian agent, as a curse, and every possible accusations that could be told for someone. Everyone who knew the arvanitas writer would confirm that they had to do with a person of a good heart, calm, loving, patient, that was honoured to be a Greek citizen and at the same time, the Albanian blood that used to boil in his heart.
And exactly it was for the Albanian blood that the ghosts of the Great Idea used to hate him, which was also expressed from an Albanian athlete Piro Dhima who used to say that if he had Albanian blood running through his veins, then he would cut his veins so that not even one drop of that blood would remain from that nation where he was born and grew up.
In this atmosphere of humiliation towards Albanians and Arvanits, the writer and researcher Aristidh Kolia used to live.
But it was not only for the overall atmosphere, but also for the hidden and public threats for his life, threats that he had spoken about to his Albanian friend, the painter Robert Alia Dragot, who had worked two of his book covers.
Letters, phone calls, phonecall detections, followind every step, and especially during the war in Kosova, in the anxiety of the proserb and antialbanian greeks, the courage of the extremist greeks became even greater and they even reached at that point to fill the walls of the Greek capital with messages asking for the punishment with death of the writer of the book ‘Greece in the trap of Millosevic’s serbs’.
Aristidh Kolia, within the proserb Greece, had the courage to protect the liberation war rights of UCK at tens of TV programmes and everywhere at the greek media, by going against that hysterical propaganda against our Kosovan brothers, during the massacres of the barbaric serbs in Kosova and the bombings of NATO on the remainings of the called Yugoslavia.
Aristidh Kolia, as a leader of the Arvanitas community in Greece ‘Marko Bocari’, will be accused continuously from the ultranational greek orthodox powers, for the reality of the Kosova’s events, ( ‘I am also Kosovar – was written in his magazine ‘Arvanon’), and also for the reality of the Albanians in Greece, whom he represented through his community – recognisable from the Greek law. ‘He – the lawyer Ilir Malindi wrote – would be driven to the court from the ultrareactional greek organisation, and would be threatened with death. It is not a coincidence, that in the whole Athens, in summer 1999 (during the tragic events in Kosova) there were thousands of messages, where it was asked the hanging of Aristidh Kola and his death’.
It was that atmosphere, when a TV discussion directed from the commentator Liana Kaneli, of the greek TV ‘Skai’, turned into an aggressive attack from her and the other fanatic greeks of the media towards the invited writer Aristidh Kolia, as if he was the enemy of the whole Greece.
The arvanitas writer responded to the public attacks of the media with seriousness, without aggression, with a level that was suitable to his name as a great writer and researcher, whose writings were widely known and were re-edited many times.
‘Many friends called me to express their concerns about the mood that Mrs. Liana Kaneli threw on me, during the TV programme at ‘Skai’ 5 May 1999, and asked me why I faced it calm, while I should attack them back… My friends, do not worry and do not bitter for this, because ‘the truth reveals when its time comes’… I have loved and I do love my country, but my love is not with words but with my writings, which will be remembered when Mrs. Kaneli will be forgotten in time. I have always preferred to go against the stream and not from where the stream goes and where the air blows. I have never licked and I have never kissed the dirty feet and for this I am paying it very expensive and in a daily way with my honour of my knowledges and my freedom…’
However, the great heart of Aristidh Kolia knew how much stress and how much damage they brought to his creation, how many shakings they brought also to his family, because the pressure of the community opinion used to fall also upon his family, his relatives and friends.
Aristidh Kolia used to be followed in silence, in the intentions of trying to make his life hell, because he was the person who gave rebirth to the honour and pride of the many hundred of thousands of Arvanits around Greece. It was Aristidh Kolia the first arvanitas writer who wrote in his books that the Arvanits should be proud, because 90 per cent of the heroes of the revolution for the Greek Independence were arvanits from blood and language.
Thanks to his ability of history research, for which he left his profession of lawyer, he gave facts that not only the sons of the arvanits were the heroes of the Greek nation, but also that the culture and arts of Arvanits had now become part of the national Greek traditions including the songs, dresses and continued until he reached to explain the ancient greek mythology through the arvanitas language, the names of the Olympic gods, something that could not be explained through the greek language.
His book ‘Arvanits and the origin of Greeks’, was first edited in 1983, a volume book with more than 500 pages was edited more than ten times in Greece, and became like the Bible for the Arvanits, who had kept secret for so many years their feelings of pride for their origins of the Albanian blood.
Together with the book ‘The language of Gods’ first edited in 1989, which Aristidh Kolia used to consider as part of the chapter in the big book ‘Arvanits’, they made two monuments that Aristidh Kolia raised for his people, and with this monument his name remains immortal.
He together with the great Antonia Bellushi, in the year 1988, close to the national organisation, make officially known that in Greece live more than 2 million Albanians, and also that there were more than 600 accommodation centres of Albanian-speakers. This became public through many ways of media, starting from the magazine of Kozenca ‘Bond’ that was published from Papas Bellushi.
It was for these writings of his monumental aim and the acts of the national greek extremists, who dreamed their public burning in the court together with their heretic writer.
Without having power from the law (the Greek law is democratic), they used more diluted methods to make his life unaffordable with the hope that he would leave his writings. Firstly, they were asking, the killing of his creation by destroying its source, by creating stories that the author is a betrayer of Greece, in order to make the arvanits to go away from his writings, his organisations, the buyings and readings of the magazine that Aristidh Kolia used to publish as a leader of the Center of the Arvanits Research, in the beginning known with the name ‘Besa’ and later as ‘Arvanon’.
The use of the other diluted method which was also the platform of the greek media, newspapers and TV, was to make put dirt publicly about the Albanian emigrants as people born to kill and steal.
These kind of propagandas reached until the point to make a village near Athens with Arvanits habitants, to gather the whole village and make Albanians go away, by using the arms of fire and agricultural tools.

Aristidh Kolia was feeling the things that were happening, and was smelling the wrong intentions of the official propaganda that with one stone it could kill two birds, it used to put dirt upon the Albanian emigrants as an oppression to the Albanian government to give lands from the south of Albania, and secondly to make the arvanits population hate their own brothers of the same Albanian blood who came in Greece many centuries ago.
The arvanitas writer had the courage to stigmatize these sneaky trials of the greek media that used to synchronise perfectly with the ultranationalists of Greece.
All that anti-albanian propaganda, all that atmosphere with the aim of killing the honour of being Albanian, was counting to create the fascist desire for the Arvanits to consider themselves as the same blood with the emigrants of lower level who used to work as slaves for few drahmes without value, and in turn the creation of Aristidh would lose its colour, would be left aside as the writings of a person that does not know what he is saying. But, it did not happen like this. The creation of the great arvanitas writer met a distribution wider and wider, his magazine with research for the traditions and culture of the arvanits was in demand, and from the other side Kolia continued to publish new writings.
He had many books in his hands. He had so much work to do. Lately he was preparing the Arvanitas-Greek dictionary, which would distinguish the Arvanitas language from the official Greek language.
It had been for a while that he had expressed the idea of publishing a dictionary with a latin alphabet for the Albanians of Greece, so that he could bring closer the Albanian language and communication with history, culture and Albanian arts. Aristidh Kola used to cooperate with all the circles of Albanian diaspora around the world. He kept the connections and always cooperated with the Albanians in USA, with his close friend and co-researcher Papas Antonio Belushi in Kozenc of Italy, with the intellectuals of Kosova, Macedonia, Turkey and Albania. He was connected even with the Arberesh of Korsike.
As if he felt the danger of being threatened, he published a writing, and for its publishing he invited researchers, and many friends, from Greece, Albania and Italy. His closest friend had also come, the Italian researcher, Antonio Bellusi and also the Albanian ambassador in Athens, Kastriot Robo.
It was 24 May. It was the publishing of the book, when the 55 years old writer Aristidh Kolia started to feel sudden pain that hadn’t felt before. Something was happening to his organism. He was feeling something bad.
It crossed his mind all the curses and the threatens for his death a year ago. He had a hot summer in Athens with many extraordinary side effects for his sudden situation and for the luck of his writings that he was holding in his hands. September found him in bed. October was damaging his body.
Friends used to come but he couldn’t accept the sympathises. It crossed his mind as a vision, the luck of the Arvanit historical personalities for whom he had written in his own great creation ‘Arvanits’.
Teodor Kollokotroni was poisoned in jail, even though he never said with words that he was Arvanit, and his real surname kept through generations was Bithguri, Gjergj Karaskaki was killed by a trap and his last word when he caught the bullet was in the Arvanit language.
They had killed many others, including the Arvanit hero Laskarina Bubulina.
Who doesn’t know the story of the poisoned coffee aiming to vanish the famous arvanit of the previous century, the journalist from Salamina, Anastas Kullurioti?
Until lately the leakage of the poison and the bullet had reached the lives of two presidents of the community ‘Marko Bocari’. These two were more memorable to him, as they were much closer to his time. They had also been, like him, president of arvanits of Greece. And the diagnosis for both sudden deaths had been the same: Leukemia. The same symptom of deathbroughter for three presidents of arvanits of Greece, Two lives taken mysteriously, from the hands that never appear in the scene, and a third life was coming soon. It was his.
In one of the last meetings next to the bed of death, the Albanian ambassador together with the Albanian lawyer Ilir Malindi had gone to see him, and the lawyer said:
‘I had the chance to visit the great Aristidh Kola, in the last day of his life, in the hospital of Athens ‘Evangjelismos’ and I saw his hopeless situation. He told me that he was happy that the Albanian newspapers had written for his sickness… I gave him courage, saying that he would recover very soon and that together we would continue the research and new publications, but…. Ahhh! He, with disappointment and pride at the same time, told us these words:
Please do not feed any illusion. They killed me and that is how they have acted for other twoleaders of the Albanian community ‘Marko Bocari’, who also died from ‘leukemia’. I have said these words also to my other friends’ …‘I went to see him again in the first days of October- the Albanian ambassador told me from a phone discussion from Athens- but when I called him from the first floor of the hospital ‘Evangjelismo’, that is close to the embassy, he told me that that day he was feeling very bad, and would welcome his visit one of the following days. Four days later, they inform me that A ristidh died. They were extremely sad news’.
It was 11 October 2000 the day that the mysterious physical death of the writer and leader of Arvanits happened, in order to add another enigmatic death in the Greek history.
However, the second murder continues. And this happens in a platform not at all mystical and silent as the physical elimination of the writer. Everything possible is done to burry his writings together with his body. In Athens for the death of Aristidh Kolia, only one newspaper wrote. The

magazine ‘Klan’ in Albania refused the publication of the writing for the death with the reason that ‘this topic is covered by the newspaper ‘Albania’.’ His close arvanit friends remained hesitated and shocked from the happening and maybe from the fear. The question that I asked to the current president of arvanits Jorgo Jeru, if he intends to edit any declaration, necrology, or communication for the creation of the great writer, he told me that they do not have any plans.

The death happened in a silent dark way. The national greeks from the black bushes, where not satisfied with the physical elimination of the great arvanit who gave rebirth to ‘the language of Gods’, now they were prepared to attack and bring death again to his creations.
If the arvanits and Albanians will not understand this black mission of the Greek Great Idea( Megaloidhea), that does not even save the money and the poison, with the black intentions towards arvanits, emigrants and all the Albanian nation, then each of us, has taken his/her part with their silence in the second murder of Aristidh Kolia. The creation of the great Aristidh Kolia, that deserves a place of honour in the historic Albanian letters, can kill it both our lack of interest and the unwill of giving.
Let us think for today so that our self-consciousness does not kill us tomorrow!

'DIELLI" Vol.91, Nr.4 2000, New York

(translated in english by Aferdita Pelasgian)

Një xhirim real i Aristidh Kolias, i ruajtur në arkivin e Familjes Traboini Boston që prej 13 vjetësh dhe i filmuar nga miku ynë i përbashkët Robert Alia- Dragot. Ka patur asyresh që e kanë vënë në dyshim miqësinë time me Prometeun e Arvanitasve të Greqisë, por nuk jam ngutur ta përdor këtë xhirim autentik të pa ekspozuar kurrë si argument. Ka qenë një fat i madh që e kam njohur e patur mik. Duhet ta ruajmë fisnikërisht të paster në memorien tonë kujtimin e vepren e këtij biri të denjë të popullit shqiptar. Aristidh Kolia Live, Zei, Rron e do të rrojë përgjithmonë! Aristidh Kolia Forever!

Kolec Traboini
Boston, 5 qershor 2008

In the heart of that angel called...Aristidh Kola

ARISTIDH KOLIA : “Rrenjet tona jane ne Arberi!”

ARISTIDH P. KOLIA
(1944-2000)

Me rastin e 10-vjetorit te vdekjes se studiuesit dhe veprimtarit te shquar arvanitas Aristidh P. Kolia, miqte e admiruesit e vepres se tij, organizuan nje mbledhje perkujtimore ne sallen e Ministrise se Turizmit Kultures Rinise dhe Sporteve ne Tirane. Kishin ardhur jo vetem ata qe e kane njohur nga afer kete figure qe tashme ne syte e shqiptareve ka marre permasat e nje heroi, por edhe lexues te shumte te vepres se tij. Shumica e te pranishmeve ishin nga Tirana por kishin ardhur edhe nga qyteti i Shkodres i njohur per traditat art e kulturedashese. Fjalen kryesore e mbajti gazetari dhe kineasti Kolec Traboini, i cili e ka njohur Aristidh Kolian nga afer ne kohen kur nxirrte gazeten shqipe “Egnatia” ne Athine dhe ka botuar librin “E verteta perveluese e Aristidh Kolias”.

ARISTIDH KOLIA: “Rrenjet tona jane ne Arberi!”

Nga KOLEC TRABOINI

Kane rene kembanat e ka ardhur ora per ata qe duan te degjojne e kuptojne se, kultura e traditat, historia dhe gjuha nuk mund te kufizohen edhe me tej brenda kufinjeve te Shqiperise, te cilin e sajuan te tjeret e jo ne, ne vitin 1913. Duke u qorrollepsur e duke u sjellur si provinciale ne kete kopshtin tone te vogel, ne e kemi humbur besimin prej arberoreve qe rrojne pertej gardhit tone. Sot arvanitet dhe arbereshet e shohin me skepticizem Shqiperine dhe po i hedhin syte nga Kosova me shprese se ajo do te behet qendra arberore e shqiptareve te gjithe botes.

Kete e ndjente dhe e thoshte jo pa pikellim edhe i paharruari Aristidh Kolia, kjo figure e madherishme e kultures arberore, por na thone sot e kesaj dite, anipse ne bejme sikur nuk degjojme, edhe veprimtaret e tjere arvanitas e arberesh si Jorgo Miha, Jorgo Jeru e At Antoni Bellusci.

A ka ky shtet shqiptar nje Akademi te degjoje kembanat, qe te mos lere ne harrim kulturen tone pertej kufinjeve, nje kulture e tradite, nje histori plot lavdi, qe eshte po me aq vlere sa ajo brenda kufijve, ne mos me shume.

Vec bustit te De Rades si nuk u pa gjekundi ne kete dhè nje monument a bust per ata qe dhane aq shume per kulturen arberore jashte kufijve te vitit 1913. Si nuk u pane te shfaqen ne dy dekada grupet kulturore arvanite arberore ne kete vend. Te mos flasim per shkrimtare, piktore e artiste qe jane nderi e krenaria e fqinjit tone te jugut. Pse ia sharrojme vetes deget qe kemi nen kembe. Me fustanellen tone krenohen fqinjet duke e quajtur pjese te etnografise se tyre kombetare. Po ne si nuk morem nje kostum aq te mrekullueshem te grave arvanite e te mburremi me te, sepse eshte vertete pjese e kultures tone te mrekullueshme arberore. Pasi na zvogeluan gjeografikisht te tjeret, pse per fajin tone, vazhdojme te zvogelohemi shpirterisht.

E kryepseja: pse pra ne e kemi humbur shansin historik per t`u bere qendra e mbare botes arberore-arvanite-shqiptare?

Pare ne kete sy, mund te them se diku pertej gardhit tone, ne Greqi, patem fatin te njohim Aristidh Kolian, personalitetin me te madh arvanitas te shekullit XX dhe nje nga njerezit me te ndritur te kombit tone. Akademiket tane qe flene neper katedra duhet t`ia kene zili atij, por jo zili per keq, sepse ai ishte e mbetet pjese e kultures sone arberore, por t`ia kene zili per vullnetin e kembenguljen, per sakrificen, sepse Aristidh Kolia ne studimet e veprat e veta, vuri tere dashurine, tere pasionin, tere kohen, edhe jeten e vet duke punuar ne kushtet e nje terrori verbal e psikologjik.

Por mendoj se ketu vegjeton edhe nje zili per keq, prej atyre qe kane veshur papucet akademike te Obllomovit. Lenia jashte vemendjes, thuajse ne harrim e kesaj figure, duke mjaftuar me emertimin “Aristidh Kolia” nje rrugice te vogel ne periferi te Tiranes, diku fshehur pas pallatit te Brigadave a fshatin Sauk, eshte vertete shprehje e qendrimit tone cinik ndaj kultures arberore, e mendesise sone te vetizolimit, per te mos thene frikes se mos bash per kete mbeten prishaqejf diplomatet e fqinjeve. Veshtire eshte ta pranojme te verteten, por pa e pranuar ate nuk ka as dhe nje shans te vetem te gjejme nje udhe te drejte ne kete mishmash kombetar, ku flitet vec per politike, ku prodhohen vec konflikte e kultura konsiderohet si nje handikap shoqeror i bezdisshem.

Aristidh Kolia i madh kishte nje mendesi krejt tjeter. Kultura, tradita, gjuha, prejardhja, historia ishin gjithcka ne jeten e tij. Ai e shihte Shqiperine me syte e shpreses. Ai kishte udhetuar kater here ne Shqiperi e nje here ne Kosove, por edhe ne Kalabri e Sicili, gjithnje me deshiren e zjarrte per ta thyer ate barriere qe na kishin vene ne mes nesh, ne mes te njerezve te nje gjuhe dhe nje gjaku. Ndaj eshte krejt e kuptueshme ciltersia me te cilen e priti dyndjen e emigranteve shqiptare ne Greqi me mendimin, se kjo do te ishte nje rast ideal per te krijuar lidhjet e mungura ne mes te kraheve te shqiponjes.

Ai u afroi shqiptareve emigrante nje miqesi pa asnje rezerve e pa asnje kusht. Ai nuk perdori per ta asnje here fjalen emigrant. I quante me gjuhen e tij te bukur shqipo-arvanite “djemt”. Kush e di c’bejne djemt. Kush e di ku jane djemt. I therriste ashtu sic therriste te birin e vet Panajotin. Me te njejten dashuri. Ishte nje miqesi e dashuri qe buronte prej gjakut te perbashket qe na rridhte ne damare e gufonte ne zemrat tona arberore. E me se shumti nuk ishim ne qe e kerkonim ate, sepse edhe druheshim, por ishte ai qe interesohej se cfare ndodhte me emigrantet shqiptare ne Greqi. Qe kur e takuam per here te pare, ashtu do ta ruajme ne kujtese, te gjalle e plot energji , te perzemert , me fytyre plot drite e te qeshur, gjithmone i mire e bujar. Kush tjeter si ai!

E kjo ndodhte se ai kishte nje vizion te madh e nuk i shihte shqiptaret e Shqiperise se vitit 1913 si njerez te pertej sinoreve, por vellezer gjaku, sepse e dinte se kufijt ishin krijuar nga te tjeret e jo nga shqiptaret, se pengesat i sjellin qeverite e politika, por jo popujt.

Aristidh Kolia ishte si nje diell qe lind, kalon ne zenit dhe perendon, e gjate gjithe udhes ne qiell ndricon per njerezit. Keshtu ndricoi gjate tere jetes se tij miku yne i madh e i paharruar qe sot e kujtojme me nostalgji. Vec perendimi ishte tejet tragjik per diellin metaforik me emrin Aristidh Kolia. Ai kaloi nga Thiva ku lindi, permes fshatrave arvanite te Atikise, qe i rrine Athines si kurore, nga ishulli Salamina i Anastas Kulluriotit, kalonte neper malet e Morese, tek Arbershet e De Rades e Zef Serembes ne Kalabri e Siqili te Italise, ku zuri miq te medhej si At Antonio Bellusci me te cilin e lidhi nje miqesi e jashtezakoneshme.

Te dy dijetare me mendje te ndritur, karakter te forte e zemer guximtare. Njeri ne lindje e tjetri ne perendim te Arberise sone. Si dy zogj shqiponje,se bashku fluturuan lart por edhe larg deri ne Strasburg, per t’i thene Europes se Arvanitet, trashigimtaret e Kollokotronit, Marko Bocarit, Gjergj Karaiskaqit, Laskarina Bubulines e plot heronjve te tjere te Revolucionit Grek, ishin gjalle, anipse te harruar, pak prej vetes e shume e me shume prej te tjereve. Ata keshtu po i kthenin arvanitasve krenarine e dinjitetin, lavdine e nje historie te mohuar.

E verteta qe mbronte Aristidh Kolia kaloi si hark drite edhe ne qiellin e Shqiperise dhe Kosoves e mbare trojeve shqiptare ne Ballkan.

Kush me shume e me zjarrte se ai i mbrojti shqiptaret e Kosoves kur edhe ne revisten e tij “Arvanion” shkruhej me germa te medha “Edhe une jam kosovar!”.

Ai me guximin qe tregoi shfaqi tiparet e trimave arvanit ne histori qe nuk e njihnin friken. Ata ishin lindur ne lufte dhe lufta i rriste e i trimeronte, sic thote miku i tij, veprimtari tjeter arvantias Jorgo Miha. Vetem pse mbronte shqiptaret e Kosoves ne te drejten e tyre per liri, u kercenua publikisht ne nje emision televiziv nga nje gazetare, sot deputete komuniste ne parlamentin grek: “Ju akuzoj si agjent i te huajve…me e pakta i UCK-se, ju akuzoj per agjenture dhe propogande te zeze, jeni armik i brendshem.”

Per kete ngjarje skandaloze ne median greke, ndoshta e vetmja e ketij lloji ne mbare Europen, ne nje leter qe Aristidh Kolia i dergoi mikut te tij arvanitas, Taso Karandis, botuar post mortum ne revisten “Ritmi i Salamines”, shkruante.:

"Shume miq me telefonuan per te shprehur indinjaten per balten qe hodhi mbi mua zonja Liana Kaneli gjate emisionit televiziv ne "Skaj" 5 Maj 1999, dhe me pyeten perse e perballova me qetesi, kur duhej te kundersulmoja... Miqte e mi, mos u merzisni e mos u hidheroni per kete, sepse "e drejta del, vjen kur t`i vije ora…". E kam dashur dhe e dua vendin tim, por dashuria ime nuk eshte me fjale por me veprat e mia, te cilat do te kujtohen kur balta e zonjes…Kaneli te kaloje ne harresen e shekullit. Kam preferuar gjithmone te shkoj kundra rrymes e jo te shkoj nga shkon rryma dhe fryjne ererat . Nuk jam lepire e nuk kam puthur kurre kembet e permjera dhe per kete e paguaj shtrenjte dhe ne menyre te perditeshme me nderin, dinjitetin dhe lirine time..."

Dhe e pagoi. E pagoi pa ju dridhur qerpiku sepse kishte gjak arberor e karakter arvanit te pamposhtur.Me te drejte i vellai i tij, Jorgo Kolia, thote se me Aristidh Kolian ndodhi ajo qe thuhet ne nje proverb biblik: “Kush ka guximin te thote te verteten, kryqezohet”

U be nje dekade qe nga ajo dite e zeze athinjote, ajo vdekje mizore, qe na e rrembeu parakohe e krejt e papritur Aristidhin tone. Po a thue pernjimend u shua ai diell arberor? Kurrsesi , sa kohe qe ia ndjejme rrezet e ngrohta qe burojne prej veprave te tij. Se ja keshtu ka ndodhur edhe me Anastas Kulluriotin e Jorgo Marugen, por iken vetem fizikisht. Asgje tjeter nuk ka ikur vec trupit qe ju kthye dheut te krijimit.

Nuk mund t`i vihen pranga drites. As ideve dhe frymes se tij qe ndjejme ne cdo liber e ne cdo fjale. Veprat e mendimet e tij na shoqerojne. Sot me teper se dje, neser me teper se sot, keshtu ne vazhdimesi, sa kohe qe bijte e shqipes arberore, shqiptaret, arbereshet, arvanitet rrojne e do te rrojne mbi dhè.

Aristidh Kola ishte nje mendje e ndritur qe e kuptonte se ne kete bote kish jete por kishte edhe vdekje, por dinte akoma me mire se vdekja mund te mundej me vepra te medha per njerezit. Ai e dinte mirefilli se ka nje menyre per te rrojtur edhe pas vdekjes, cfare ne te vertete e mrekullisht ndodh. Se ja, tani per Aristidhin tone dine e flasin me shume njerez. Ani pse gazetat shqiptare ne Tirane e Prishtine fare pak shkruajne, se jane peng e rober te politikes dhe interesave konjukturale, por fale komunikimit te shpejte e masiv elektronik, per Aristidh Kolian sot flasin e shkruajne me admirim ne te kater anet e globit, nga Europa ne Amerike, Kanada dhe Australi, kudo ku ka shqiptare.

Vepra e tij madhore “Arvanitet dhe prejardhja e grekeve” vec 12 botimeve ne Greqi, eshte botuar e ribotuar edhe ne Shqiperi, por, edhe vepra te tjera si “Gjuha e Perendive” tashme i kane ne dore shqiptaret ne arberishten tone te lashte e te bukur.

Disa njerezve vdekja iu sherben per t`u bere edhe me te gjalle se te gjallet. Kur trupi iken, shpirti vjen me prane njerezve. Ringjallje sipas shembelleses Ungjillore. Ndaj gjithmone do te themi se Aristidh Kolian e kemi gjalle midis nesh. Ai zjarr dashurie e krenarie qe ndezi ne mes te arvaniteve si te ishte nje Promete, kurre nuk mund te shuhet.

Le ta mbyllim me fjalet qe aq shume i kish per zemer i pavdekshmi Aristidh Kolia: “Rrenjet tona jane ne Arberi!”

E keto fjale, qe te kujtojne edhe te madhin De Rada qe i mbylli syte duke pare detin, duhet t`i kene ne mendje e ne zemer arvanitasit edhe arbereshet, por duke ditur rrethanat e mundesite, le t`i ndihmojme edhe ne sado pak, qe te mos i harrojne, qe njerezit qe kane guximin te thone te verteten edhe me tej te mos kryqezohen, qe erresira te mposhtet perballe drites e shpirti i Arberit te rroje pergjithmone!

Kolec TRABOINI
traboini@yahoo.com