Monday, April 23, 2007

URAT E ARISTIDH KOLIAS











URAT E ARISTIDH KOLIAS
esè
KOLEC TRABOINI

Aristidh Kolia ishte arvanitasi me fat tragjik në mes të dy dashurive të tij të mëdha për dy popuj, dy shtete, që ende, si atavizëm historik, kishin në mes tyre një mal me urrejtje.

Një pensionist në Tiranë, që kërkon të terheqë vemëndjen e lexuesve, duke denigruar një prej figurave më të shquara të arvanitasve-arbëreshëve të Greqisë, ka hedhur në letër të parat fjalë që i kanë ardhur ndër mënd. Është ndodhur, ta zëmë, si në aforizmat e librit të Dritero Agollit "Shkelqimi e rënia e shokut Zylo", "Ti je murë i lartë por unë të heq gurin e fundit" se ja ku, e zeza mbi të bardhë, në gazetën "Sot" shfaqen meditimet pleqërore fort të zymta të vetdeklaruarit pensionist Petrit Bidoshi, që e konsideron Aristidh Kolian asgjë më pak se përçues i ideve të megaloidhesë greke ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve.
Kur vjen puna për të vlerësuar qëndrimin e Aristidh Kolias përkrah popullit të Kosovës e kundër gjenocidit të falangave të Millosheviqit, bash atëherë kur tërë Greqia ishte proserbe, Bidoshi e kalon si një gjë të thjeshtë. Harron ky se pikërisht kjo sfidë e jashtëzakonëshme publike proshqiptare e Aristidh Kolias do ti sillte si pasojë tragjike vdekjen e tij.
Ja çfarë pohonte në fund të jetës së tij Aristidh Kolia për situatat që përballonte kur në opinionin publik grek mbronte me kurajo të jashtëzakonshme popullin shqiptar të Kosovës: “Përsa i perket betejës së kanaleve( televizive-shënimi im KT), e dija se shkoja në gojën e ujkut. Më kishin ngritur kudo kurthe, nuk më linin të flisja kur shikonin se po ndikoja në opinionin publik me mendimet e mia. Shkoja i ndërgjegjëshem për të gjitha ato veshtirësi…” (Gazeta Albanian Mail, Londer).
Mirëpo këto i harron Bidoshi i Tiranës, që mesaduket nuk ka lexuar fare gazete a libra në vitin 1999, a të ketë dëgjuar për parullat shkruar nëpër tërë muret e qëndrës së Athinës "Aristidh Kolia tradhëtar… Aristidh Kolia në litar". Nuk besoj se ato parulla i kanë shkruar shqiptarët kundër atij, Aristidh Kolias pra, që, sipas Bidoshit, na paska qënë një grek me ide shoveniste ndaj kombit e popullit shqiptar.
O zot na i ruaj mënd e kokës…
Jo, këto qëndrime humane e proshqiptare të Aristidh Kolias, nuk paskan kurrfarë rëndësie për pensionistin e Tiranës, që ka pension të vogël, i mungon uji e drita, por tërë hallin e merakun e ka të gjejë ide të megaloidhesë tek Aristidh Kolia. Kërkon nëpër faqet e një libri voluminoz, ku pse jo, edhe mund të ketë ndonjë lapsus apo pasaktësi si në çdo libër studimor për epokat e hershme e shpesh të errta në historinë e popujve të Ballkanit. Kërkon me zulm e me ngulm të gjejë atë çfarë Aristidh Kolia nuk e inspironte kurrqysh. Aq më tepër është marrëzi të thuash që Aristidh Kolia kerkonte që Shqipëria të aneksohej prej Greqisë.
Idetë e Aristidh Kolias ishin të hapura e pa ekuivoke, të shprehura qartë si drita e diellit, se nuk ka popull më të afërt për grekët se sa shqiptarët dhe nga ana tjetër nuk ka popull më të afërt për shqiptarët se sa grekët në historinë e largët e deri në kohët më të vona, pavarësisht se sot të shfaqet një ekstrem e një largësi e paimagjinueshme, madje paradoksale në mes të këtyre dy popujve me histori fort të ngjashme.
Për më tepër ajo çfarë shprehet në kontekst historik, qindra apo mijra vjeçare, nuk ka si aktualizohet e të shitet si një ide e re dhe e fresket e kohës sonë. Aristidh Kolia i referohet kohrave më të hershme, epokës së pellazgëve prej të cilëve kanë buruar të dy popujt, edhe shqiptarët edhe grekët e këtu e gjen ai zanfillën e lidhjeve që kanë patur historikisht. Studiuesi arvanitas nuk e përdor termin popuj helen në kuptimin e ngushtë të kombit modern, siç e keqinterpreton Petrit Bidoshi, përkundrazi në një kuptim më të gjërë si një vazhdimësi e pellazgëve, pra i të njëjtit burim pellazgjik të shqiptarëve dhe grekëve.
Që të mos bjerë në vazhdimësi në keqinterpretime të tilla, z.Bidoshi është e udhës të lëçisë diç më shumë se vetëm një libër për arvanitët, të mësojë se edhe vetë shqiptari Ali Pashë Tepelena kishte idenë zanafillë, madje bëri përpjekje, për krijimin e një shteti të përbashkët shqiptaro-grek, pra nuk i shihte larg shqiptarët e grekët. Edhe Vasiliqine e bukur të shtratit e kishte greke. Vite më vonë, pas luftës ruso-turke, ku perandoria osmane u dobësua, ishte gjallëruar sërisht ideja për çlirimin e Shqipërisë dhe krijimin e një shteti grekoshqiptar, ide që kishte shumë përkrahës e kjo vinte nga ndikimi i madh që kishin udhëheqësit arvanitas në shtetin grek, ndër të cilët: Spiro, i biri i Gjergj Karaiskaqit, Jani i biri i Kollokotronit, pasardhësit e Xhavellëve dhe Boçarëve, Teodor Griva dhe Kiço Xhavella. Vlen të përmëndet edhe Dhimiter Noti Boçari, që më pas do të zgjidhej President i Lidhjes së Arvanitëve të Athinës. Kjo shoqatë në vitin 1899 do të bënte një shpallje në të cilën i bënte thirrje të gjithë shqiptarëve për tu ngritur për çlirimin e vendit nga pushtimi shekullor otoman. Për këtë akt, në vitin 1996 Aristidh Kolia ka botuar një libër studimor, “Një dokument historik i 1899 : Thirrja e Lidhjes Arvanitase”.
Ndër të tjera në këtë thirrje të firmosur nga Shehu, Marko Noti-Boçari dhe Kiço Xhavella,( të tre këta ishin suliotë) thuhet se “grekët para se të jenë grekë ishin shqiptarë, pra pellazg. Grekë do të thotë shqiptarë të qytetruar”, (Aristidh P.Kolia: “ I prokiriksi tou Arvanitikou Sindhesmou”, botim greqisht f.66, Thamiris, Athina 1996.)
Në studimin e vet Aristidh Kolia vinte në dukje se grekët e sotëm nuk e dinë se gjuha popullore, e rrugëve, e pazarit deri në vitin 1870 ishte arvanite, dhe deri në kohët e vona kjo gjuhë është folur në lagjen Plaka pranë Akropolit, zonë që ka qënë arvanitase që nga shekulli i 14 e deri në dhjetëvjeçarët e pas pavarësisë. (Vepër e cituar f.87.) Është për tu vënë në dukje, shton A.Kolia, se në vitin 1860 gazeta satirike “To Fos”(Drita), botonte poezi satirike arvanitase, pa e ndjerë nevojën e përkthimit në greqisht. Kjo sepse gjuha arvanitase flitej gjithandej madje edhe në pallatin mbretëror në epokën e mbretit Othon apo edhe të Gjeorgjit të parë. Një poet i asaj kohe, emri i të cilit është i panjohur, ka botuar një poemë të gjatë në gjuhën arvanite për princeshën Aleksandra. Në revisten “Besa” nr.34 që botonte Aristidh Kolia në Athinë, është ribotuar kjo poemë nga arvanitasi Jani Gjika.
Kjo ishte gjëndja , këto ishin mardhëniet, kështu mendonin shqiptarët e grekët e asaj kohe e ne me këto përvoja( makari të hidhura) që kemi sot, nuk mund ti gjykojmë strikt stërgjyshërit tanë dhe opinionet e tyre të dikurshme. Nuk mund ti themi, ta zëmë, trimit me nam Çelo Picari, çfarë deshe ti o Çelo që në krye të një çete luftetarësh shqiptarë more pjesë në kryengritjen e Thesalisë në vitin 1878 kundër pushtuesve otomanë, çfarë deshe ti o Çelo Picari në parlamentin grek, i veshur me fustanellë shqiptare, vajte tu marrësh dorën armiqëve shekullore, kryeministrit grek Harilao Trikupi (me gjak arvanitas dhe ky),…e pra sot o Çelo Picari, grekërit të kanë vjedhur trojet, historinë, madje edhe fustanellen.



Çelo Picari me fustanellë në parlamentin grek, në foltore kryeministri Harilao Trikupi.

Ky lloj gjykimi semplist i të shkuarës është vertetë një grotesk për kohën tonë aq me tepër kur pretendojmë të bashkjetojmë me tërë popujt e Ballkanit në Bashkimin Europian. Makari tia arrijmë asaj dite të ëndërruar.
Ne duhet ta marrim realitetin siç ka qënë e të perpiqemi të kuptojnë se çfarë ndodhte në atë epokë, kur shqiptarët e grekët qenë shumë afër e mund të themi më afër se kurrë, aq sa në parlamentin e parë grek më shumë se gjysma e përfaqësuesve flisnin arvanitika, pra shqip.
Edhe grekët e pranojnë shqiptarin Ali Pash Tepelena si promotorin e lëvizjes greke për pavarësi nga Turqia, por veç pas vrasjes së pashait nga turko-shqiptarët (se pashallarët shqiptarë nuk ja lanë gjithë “nderin” për vrasjen e Ali Pashait pushtuesve turq), zjarri u ndez në Greqi, ndërsa në territoret shqiptare Sulltani i kishte ende krahët e ngrohta prej besnikërisë prej qeni të bejlerëve shqiptarë, të cilët si lanë duart me pashain kryengritës, u ngutën e u përmutën, duke shkuar të shuanin kryengritjen për liri të një populli tjetër ballkanas. Kjo është një e vertetë historike e dhëmbshme, por si çdo e vertetë nuk kemi se si e fshijmë nga analet e historisë, paçka se na i bën me turp kasten e bejlurçinave që rronin vetëm me idenë se arnautët ishin e do të mbeteshin perjetë thjesht raja besnike të Turqisë. E historia rodhi si rrodhi. Grekët me krahët e gjakun e arvanitasve e fituan pavarsinë, ndërsa shqiptarët në saj të besnikërisë së krerëve injorantë, vazhdonin të mbeteshin edhe për një shekull tjetër nën dhunë e gjak, nën robërinë poshtëruese të hordhive të Azisë së Vogël.
Formimi i shtetit grek solli zhdukjen e vrasjen e udhëheqësve arvanitas, pikërisht ata që bënë revolucionin e sollën pavarësinë. Qarqet ultranacionaliste greke nuk ngurruan të helmonin në qeli madje edhe heroin kombëtar të Greqisë arvanitasin Teodor Kollokotroni, megjithëse ky kurrë nuk kish deklaruar origjinen e tij shqiptare. E vranë pas shpine heroin legjendar Gjergj Karaiskaqin, që fjalët e fundit të mallkimit ndaj vrasësit i lëshoi në gjuhën e arvanitasve, pra shqip. Edhe Bubulina, trimeresha e detit, po ashtu u vra, tinëzisht, pas shpine.
E tani si mund ti konsiderojmë këto figura që i sherbyen lirisë së popullit e kombit grek? Tradhëtarë?! Ah jo, zotërinj Bidoshë të Tiranës, historia nuk di të flasë me gjuhën e urrejtjes etnike, por të vertetës e të arsyes, të fakteve e të rrethanave. Ata që luftojnë për lirinë e popujve të tjerë, nuk mund të jenë tradhëtarë të popullit të vet. Aspirata për liri është universale dhe i kapërcen pragjet ultranacionaliste. Nga ana tjetër mendoj se nuk ka liri të plotë populli grek, sakohë që këto liri nuk ua njeh arvanitasve, etnive e minoriteteve të tjera brenda Greqisë. Por kjo normë, nuk vlen vetëm për Greqinë por për çdo shtet, popull e komb, edhe për ne shqiptarët gjithashtu…
Megaloidheja vertetë pushtoi tërë trurin grek, për të mos lënë hapsirë për arsye, as dëshirë për paqe e mirëkuptim në mes të dy popujve, por ajo, megaloidheja pra, nuk përfaqësonte dje dhe as nuk përfaqëson sot aspiratat e popullit të thjeshtë grek. Shovenizmi ishte tipar i qarqeve politike duke përfshirë dhe qëndrat fanatike të orthodhoksisë me frymë bizantine, që nuk ngurruan të masakrojnë madje edhe një prift mësues shqiptar, Papa Kristo Negovanin, që nuk e di pse ende nuk e shpallim shënjtor të orthodoksisë shqiptare, apo edhe për këtë duhet tu marrim leje grekëve?! Domosdo se i kemi në krye të Autoqefales, por ironikisht të miratuar nga shtetarët mendjeshkurtër shqiptarë.
Historia dihet, dihen edhe rrjedhimet, orekset, dhuna, gjaku. Dihet dinakëria e fqinjëve por dihet edhe miopia jonë, thënë më saktë i shtetarëve e politikanëve tanë, që sa i përket interesave kombëtare, na nxjerrin gjithnjë zbuluar e në pozita inferiore.
E tani që hendeku i madh në mes të dy kombeve është hapur aq i thellë nga Bidoshët e Grekoshët e këndej e andej kufirit, është e natyrshme që të ketë ende plot shkurre e ferra në mes të dy popujve. E prej shkurreve e ferrave të sotme nuk mund të gjykohet historia e djeshme, ku shqiptarët e grekët së bashku luftonin kundër hordhive pushtuese. Ndoshta Bidoshët shqiptarë ende mendojnë se do qe më mirë po të vazhdonim të ishin edhe sot e kësaj dite nën Turqinë.
Aristidh Kolia ishte një arvanitas i madh, krenar për gjakun e vet shqiptar, ishte për miqësi e dashuri në mes të dy popujve shqiptar e grek. Ai ngrinte ditën për diell ura miqësie që të tjerët, netëve të sterrta mesdhetare ja shkatrronin. Por nuk duhet harruar, ai ishte qytetar grek e mund të themi me bindje, një qytetar i madh grek, që e donte nga thellësia e shpirtit atë vend e atë popull ku kishte lindur. Por atij i dhëmbte e verteta, e vertete historike që ju mohohej arvanitëve që sollën lirinë e pavarësinë me trimërine e gjakun e tyre si dhe hodhën themelet e shtetit të ri grek.
Shpesh herë vepra e tij më e madhe “ Arvanitët dhe prejardhja e elinëve” keqkuptohet si nga ekstremistët greke por edhe ata shqiptarë. Të parët nuk pranojnë në asnjë mënyrë se ka ndonjë lidhje të populli grek me atë shqiptar, ndaj mohojnë çdo gjë që parashtron Aristidh Kolia në librin e tij, të dytët bëhen kritizer të sëmurë duke kërkuar që Aristidh Kolia të ishte një militant nacionalist shqiptar, e kur nuk e gjejnë kështu skematik siç e dëshërojnë nuk ngurrojnë ta konsiderojnë si një përhapës të ideve të helenizmit në kohen tonë.
Ka disa shqiptaro-grekë te shkolluar në fushën e gjuhësisë e studimeve historike, te strehuar e me trajtim financiar nga strukturat greke në Athinë, që në debate internetike perpiqën të hedhin poshtë çdo gjë që studiuesi arvanitas ka shkruar. Nadje ta quajnë thjeshtë një përsëritës e me keq një kopiues i rëndomtë veprave të arvanitasit të heshëm Kupidori. Këto anomimë, të shfaqur së voni në vitin 2006 tek Forumi Shqiptar në Internet, po bëjnë pikërisht atë që kemi parandjerë e që në shtyp e kemi trajtuar si vrasja e dytë e Aristidh Kolias, pra denigrimi e mohimi total i veprës së tij. Mirëpo ata që e vranë fizikisht nuk e konsiderojnë të mbaruar misionin e tyre antiarvanitas e antishqiptar pa i vrarë edhe veprën Aristidh Kolias.
Për të kuptuar qartë se çfarë përfaqeson vepra madhore “Arvanitët dhe prejardhja e elinëve” le të sjellim spjegimin e vetë autorit të kësaj vepre:
“ u përpoqa të faktoj, dhe më duket se e faktova, se historia greke që nuk merr parasysh arvanitët në epokën e re dhe pellazgët në atë të lashtë, as greke e as histori nuk quhet. Është thjeshtë një histori e sajuar.”
Prandaj nuk mund kurrsesi të kërkojmë tek Aristidh Kolia një njeri me ndjenja antigreke, siç duan ca ekstremistë shqiptarë, sepse kjo është jashtë çdo lloj llogjike, është një absurditet.
Ai nuk kishte urrejtje por kish dashuri. Dhe në këtë dashuri nuk bënte dallime në mes të grekëve e të shqiptarëve. Në esencë Aristidh Kolia ishte modeli i një njeriu europian, ashtu siç të gjithë ne, shqiptar e grekë, duhet të jemi nesër, se sot ende larg vazhdojmë jemi.
Aristidh Kolia ndryshe nuk mund të kuptohet, por veç si arvanitasi me fat tragjik në mes të dy dashurive të tij të mëdha, për dy popuj, dy shtete, që ende, si atavizëm historik, kishin në mes tyre një mal me urrejtje.
Si gjithë ekstremistët, të cilëve pasioni ua mund llogjikën, edhe artikullshkruesi
i gazetës “Sot” të Tiranës, Petrit Bidoshi, mesa duket, për këtë e urren në mënyrë të pakuptimtë studiuesin arvanitas. Mirëpo Bidoshi edhe pse në dukje shfaqet me slogane antigreke, do apo nuk do ai, bën lojën e megaloidhesë të qarqeve shoveniste te fqinjeve te jugut, te cilet ndryshe prej Aristidh Kolias, kërkojne armiqësi e jo dashuri e mirëkuptim në mes të dy popujve; e mundësisht kjo armiqësi të mos mbarojë kurrë, deri sa të pushtojnë, nëpër ëndërrime të marrëzishme e utopike Stambollin (Konstandinopolin) dhe Tiranën, megjithëse këtë të fundit ekonomikisht e kanë paralizuar.
Tek pi kafe pensionisti, tek lexon libra e gazeta diku në ndonjë prej kafeneve të përshumta të Tiranës, Bidoshi të mos e lejoj vehten të pushtohet nga idetë e zymta mbi Aristidh Kolian. Atje ku ka dritë (nuk është fjala për dritë elektrike por dritën e diturisë) nuk mund të trumbetohet se shihet errësirë, fjala është që të mos ngjasim me urithët, që kushdo e di se sa e urrejnë dritën me shkakun e thjeshtë se nuk kanë sy...
Bidoshi në titullin e shkrimit pyet veten " Si mund të hesht...?" e pergjigjen e ka brënda pyetjes së vet retorike, “Hesht kur nuk ke ç'të flasësh...” sepse njeriu bëhet qesharak kur fut në një thes zervat, kapsalliotët, gejxhët, sebastianët dhe....Aristidh Kolian. Pra agresorët me viktimën...
E për këtë inkoseguence të veten, të mos kerkojë të bëjë fajtor shkrimtarin e nderuar Ndriçim Kulla, që krahas disa botuesve të tjerë, përkujdeset që veprat e studiuesit martir të vinë në gjuhën shqipe, apo Atë Nikolla Markun e Kishës Autoqefale të Shën Marisë në Elbasan, i cili ka idenë e ndritur që një rruge të qytetit ti verë emrin e Arvanitasit të Madh.
Ose të paktën, meqë nuk rri dot pa folur, veçori e çdo pensionisti kafeneve të Tiranës, Bidoshi le të perpiqet ti pergjigjet me pak fjalë pyetjes:
- Kush e pse e vranë Aristidh Kolian?!

Boston 2007

VRASJA E DYTË E ARISTIDH KOLIAS


VRASJA E DYTË E ARISTIDH KOLIAS

shkruar nga KOLEC TRABOINI

nga libri"E verteta perveluese e Aristidh Kolias" Tirane 2005

Aristidh Kolia në zyrën e tij në rrugën Filipidu 6, Athinë.
Foto e bërë nga K.Traboini, korrik 1995

"Ju lutem mos ushqeni asnjë iluzion. Mua më vranë dhe kështu kanë vepruar edhe me dy kryetarët e tjerë të Shoqatës së Shqiptarëve "Marko Boçari", të cilët vdiqën edhe këta nga "leuçemia". Këto fjalë ua kam thënë edhe miqve të tjerë të mi"...

Fjalët e Aristidh P. Kolias në shtratin e vdekjes.

___________________________________________________

Kush nuk e ka njohur nga afër shkrimtarin e madh arvanitas, a se nuk ka arritur të lexojë veprat e tij, kryesisht publiçistikën apo shtypin e nacionalistëve ekstremistë grekë tip Kapsali, kurrë nuk mund ta mendojë se sa pranë me nocionin e vdekjes rronte ai njeri, e kjo për dy arsye. Së pari, sepse ai tërë jetën gërmoi nëpër shtigje sa të ndritura aq edhe të errëta të historisë, ku mpleksej trimëria me pabesinë, helmi me plumbin e thikën, ç'ka përcaktoi fundet tragjike të shumë udhëheqësve arvanitas që kanë bërë emër në historinë e Greqisë. Së dyti, edhe sepse nëpër skutat e kthinat e sotme të falangave të megaloidhesë që ëndërrojnë ende (çmendurisht) pushtimin e Shqipërisë, madje kjo histeri deri me gojën e ish presidentëve si Saratzetaqis, përpunoheshin plane për neutralizimin e veprës së Aristidh P.Kolias dhe, nëse ishte e mundëshme, edhe eleminimin e tij fizik.
Në gazetat e krahut nacionalist ekstremist, Aristidh Kolia cilësohej si armiku i Greqisë, si agjent i shqiptarëve, si një mallkim, duke hedhur mbi të të gjitha të zezat që mund të thuhen për një njeri, kur, kushdo që e njihte nga afër shkrimtarin arvanitas mund të konstatonte se kishte të bënte me një njeri zemërmirë, shtruar, qetë, dashur, durueshëm, që kishte për nder të ishte qytetar grek, por të njëjtën kohë ndjente krenari për gjakun shqiptar që i vlonte në zemër.
E pikërisht, gjaku shqiptar ishte ajo që urrenin më tepër fantazmat e megaloidhesë, çka shprehej dhe nga një sportist renegat shqiptar Pirro Dhima që në atë kohë thoshte se, nëse kishte gjak shqiptar në damarë do ti priste damarët që të mos i ngelte as dhe një pikë nga ai vend e nga ai popull ku lindi dhe u rrit.
Në këtë klimë përbuzëse ndaj shqiptarëve dhe arvanitasve jetonte shkrimtari dhe studiuesi Aristidh Kola . Por nuk mjaftonte vetëm klima e përgjithëshme. Ishin edhe kërcënimet sa të fshehta aq dhe publike për jeten e tij, kërcënime për të cilat i kishte folur dhe mikut të tij shqiptar, piktorit
Robert Alia-Dragot, i cili ka punuar dhe dy kopertina të librave të tij.
Letra, telefonata, përgjime telefonike, ndjekja në çdo hap, madje kur zhvillohej lufta në Kosovë, në ankthet proserbe e antishqiptare që jetonte shoqëria greke, guximi i ekstremistëve grekë u bë akoma më i madh dhe arritën deri atje sa që të mbushnin muret e kryeqytetit grek me parulla ku kërkohej dënimi me vdekje i autorit të librit "Greqia në kurthin e serbëve të Milosheviçit".


Greqia në grackën e serbëve të Milosheviçit.


Aristidh Kola pati kurajon qytetare, që në një mjedis filoserb siç ishte Greqia, të mbronte luftën e drejtë çlirimtare të UÇK-së në dhjetra emisione televizive, si dhe kudo në masmediat greke, duke iu kundërvënë asaj propagande histerike kundër vëllezërve tanë kosovarë gjatë masakrave të barbarive serbe në Kosovë dhe bombardimeve të NATO-s mbi mbeturinat e të ashtuquajturës Jugosllavi.
Aristidh Kola, si kryetar i Shoqatës së Arvanitasve të Greqisë "Marko Boçari", do të akuzohej vazhdimisht nga forcat ultrashoviniste ortodokse greke për të vërtetën e ngjarjeve të Kosovës, ("Edhe unë jam kosovar - shkruhej në revistën e tij "Arvanon"), si dhe për të vërtetën e shqiptarëve emigrantë në Greqi, të cilët edhe i mbronte nëpërmjet revistës së vet. Ishte ajo atmosferë që,
një bisedë televizive për konfliktet në Ballkan të drejtuar nga komentatorja e televizionit grek "Skaj", Liana Kaneli, e ktheu në një sulm të pacipë jo vetëm nga ana e saj por edhe të diskutantëve të tjerë fanatikë e mediokër mbi shkrimtarin e ftuar Aristidh Kola , sikur ky ishte armik i Greqisë." "Çfarë kërkon ti, Aristidh Kola - ulërinte drejtuesja në gjendje histerie shoveniste - të na sjellësh alvanosët këtu, të na shkatërrosh Greqinë?"
Gjithashtu, Aristidh Kola ndiqej në heshtje, përgjohej në përpjekje për t'ia bërë jetën ferr sepse ishte njeriu që ringjalli qindra - mijra arvanitas anë e mbanë Greqisë dinjitetin e nëpërkëmbur, që nocionin e asaj popullsie të përbuzuar e të përbaltur e ktheu në dinjitet e krenari.
Ishte Aristidh Kola, shkrimtari arvanitas që në librat e fjalën e tij tha se arvanitasit duhej të ishin krenarë pasi 90 përqint e heronjve të revolucionit e pavarësisë së Greqisë ishin arvanitas për nga gjaku dhe gjuha e folur.
Falë aftësive të tij për kërkime në histori, për të cilën braktisi profesionin e juristit, ai solli fakte se jo vetëm bijtë e arvanitasve ishin heronjtë kombëtarë të Greqisë, por edhe se kultura e arti arvanitas tashmë ishin bërë pjesë e traditës dhe e kulturës kombëtare greke duke përfshirë këngët e veshjet. Ai shkoi deri atje sa të spjegojë nëpërmjet gjuhës se arvanitasve mitologjinë e lashtë greke, emrat e perëndive të Olimpit, çka nuk mund të bëhej kurrsesi nëpërmjet greqishtes së re apo të vjetër.
Libri i tij "Arvanitët dhe prejardhja e grekëve", botuar për herë të parë në 1983, libër voluminoz me mbi 500 faqe, njohu mbi dhjetë botime në Greqi dhe u bë si bibla për arvanitasit të cilët i kishin mbajtur ndrydhur kaq vjet ndjenjat e tyre të krenarisë mbi origjinën dhe gjakun shqiptar.
Libri në fjalë sëbashku
me librin
"Gjuha e Perëndive", botuar për herë të parë 1989 dhe që cilin A.Kolia e konsideronte si pjesë a kapitull të librit të madh "Arvanitët", përbëjnë dy monumente që Artistidh Kolia ngriti për popullin e vet, e me këto monumente emri i tij mbetet i pavdekshëm.
N
ë vitin 1988, ai sëbashku me të madhin Antonio Bellushi, bëjnë të njohur zyrtarisht pranë organizmave ndërkombëtare se në Greqi jetonin mbi 2 milion shqiptarë, si edhe se atje kishte mbi 600 qendra banimi shqipfolëse. Kjo u bë publike në shumë organe shtypi të informimit, duke filluar nga revista e Kozencës "Lidhja" që e nxirrte Papas Bellushi.



Antonio Bellushi e Aristidh Kola,Athinë 1984


Ishin pikërisht shembja e veprës së tij monumentale qëllimi dhe përpjekjet e ekstremistëve nacionalistë grekë, të cilët ëndërronin djegiet publike të veprave si në gjyqet e inkuzicionit, bashkë me autorin e tyre si heretik.
Duke mos patur fuqi ligjore (legjislacioni grek është demokratik), ata përdorën metodat më të stërholluara për t'ia bërë jetën të padurueshme me shpresë se ai do të hiqte dorë nga vepra e tij.
Pra së pari, ata kërkonin vrasjen e veprës duke e shuar jehonën e saj, duke çpifur se autori është një tradhëtar i Greqisë, për të larguar arvanitasit nga vepra e tij, nga organizimi i veprimtarive, nga blerja e leximi i revistës që nxirrte Aristidh Kola si drejtues i Qendrës së Studimeve Arvanite, në fillim me emrin "Besa" e më pas "Arvanon". Përdornin dhe metodën tjetër të stërholluar e cila ishte dhe platformë e masmediave greke, shtypit dhe televizionit; njollosja publike e emigrantëve shqiptarë si vrasës të lindur dhe hajdutë. Arritën deri atje këto lloj propogandash saqë, në një fshat në afërsi të Athinës, Kryekuq, banuar nga arvanitas, të ngrihej i tërë fshati në ndjekje të shqiptarëve duke përdorur armë zjarri dhe vegla bujqësore, përfshirë edhe sopata, me synimin për ti çfarosur emigrantët. Pra, shqiptarët kundër shqiptarëve - platformë e njohur në histori për vulën greke dhe fanariote.
Aristidh Kolia e ndjente se ç'po ndodhte, e nuhaste qëllimin e mbrapshtë të propogandës zyrtare që me një gur vriste dy zogj, njolloste emigrantët shqiptarë si presion ndaj qeverisë shqiptare për lëshime në jug të Shqipërisë, dhe e dyta, të neveritej popullsia arvanitase nga vëllezërit e një gjaku, shqiptarët e ardhur rishtas në Greqi si ata shekuj më parë. Shkrimtari arvanitas kishte kurajon e guximin ti stigmatizonte këto përpjekje dinake të masmedias greke që vinte mrekullisht në sinkron me ultranacionalistët dhe shovinistët ekstremistë të Greqisë.
E tërë ajo propogandë antishqiptare, e tërë ajo klimë mbytëse e dinjitetit të të qënit shqiptar, llogaritej të fashiste dëshirën e arvanitasve që ta konsideronin veten të një gjaku me emigrantët e përbuzur bënin punë skllavi për pak dhrahmi, e rrjedhimisht, vepra e Aristidh Kolës do të zbehej, do të lihej në një anë si përçartjet e një njeriu që nuk di se ç'thotë. Mirëpo nuk ndodhi krejt ashtu siç dëshëronin ekstremistët. Vepra e shkrimtarit të madh arvanitas njohu një përhapje gjithnjë e më të gjerë, revista e tij me studime mbi traditat e kulturën arvanitase kërkohej, dhe nga ana tjetër, Aristidh Kolia vazhdonte të nxirrte vepra të reja.




Aristidh Kolia , shkrimtari arvanitas Tasos Karandis dhe gazetari shqiptar Gazmend Kapllani në panairin e librit në Athinë më 12 maj 2000.

Kishte shumë libra nëpër duar.Kishte shumë punë për të bërë.
Së fundi ishte duke përgatitur fjalorin Arvanitas-Grek, i cili do të mund të bënte dallimin e gjuhës arvanitase me atë zyrtare greke. Kishte kohë që kishte hedhur idenë e botimit të një fjalori me alfabet latin të shqiptarëve të Greqisë për ta afruar sa më afër me gjuhën shqipe dhe komunikimin me historinë,kulturën e artin shqiptar.
Aristidh Kola bashkëpunonte me të gjitha rrethet e Diasporës Shqiptare në botë. Ai gjithnjë bashkëpunonte me shqiptarët e Amerikës
dhe mbante lidhje me mikun e tij të ngushtë e me bashkëstudiuesin Papas Antonio Belushi në Kozencë të Italisë, me intelektualët e Kosovës, të Maqedonisë, të Turqisë dhe të Shqipërisë. Lidhjet e tij shkonin deri tek Arbëreshët e Korsikës. Sikur ta ndjente rrezikun që do ta kërcënonte, ai botoi një vepër, në pronovimin e së cilës ftoi studiues, miq të shumtë nga Greqia, Shqipëria dhe Italia. Merrte pjesë edhe miku i tij i ngushtë, studiuesi arberësh nga Italia Antonio Bellushi si dhe ambasadori shqiptar në Athinë, Kastriot Robo.


Aristidh Kolia dhe Kolec Traboini në Athinë, 1995


Ishte data 24 maj. Pikërisht në pronovimin e librit, shkrimtari 55 vjeçar Aristidh Kolia ndjen dhimbje të papritura që kurrë më parë nuk i kishte ndjerë. Diçka po ndodhte në organizmin e tij. Parandjente diçka ogurzezë.
I shkuan ndërm
end të gjitha ato mallkime dhe thirrje mbi vdekjen e tij jo më shumë se një vit a muaj më parë. I shkuan nëpërmend dhimbjet e kokës së mbesës së vet që punonte si sekretare e tij sa herë që ajo paraqitej në në zyrë, aq sa u detyrua të braktiste punën sepse u sëmur. Në atë zyrë ku ai kishte punuar aq vjet e ku dikush kishte drejtuar, me sa dukej prej pallateve përballë, në mënyrë të përhershme vinin tufa rrezesh radioaktive me veprim të ngadalshëm në gjakun e njeriut. Të gjitha këto ishin dyshime që vlonin tek ai. Nuhaste se diç i kishin përgatitur, por se çfarë ai nuk mund ta dinte. Dhe ja çasti i katastrofës për të cilin e kishin palajmëruar madje publikisht sa e sa herë; ajo që e priste por nuk ishte krejt i sigurt se do të ndodhte…sepse njeriu ka në thelbin e tij shpresën sado e paimagjinueshme të jetë.
Kaloi një verë të nxehte athiniote me shqetësime të jashtëzakonëshme për gj
endjen e papritur dhe fatin e veprave të veta që i kishte nëpër duar.
Shtatori e vuri në shtrat. Tetori po e dërmonte trupin e tij. I vinin shokë e miq të shumtë por ai nuk gjente ngushëllim. Si një vizion i tmerrshëm i kalonte nëpër m
end fati i personaliteteve historike arvanitase për të cilët kishte shkruar në veprën e vet madhore "Arvanitët".
Teodor Kollokotronin e helmuan në burg edhe pse kurrë me fjalë nuk e tha publikisht se ishte arvanitas, pa çka se mbiemri i tij i v
ërtetë brez pas brezi ishte Bithguri. Për luftëtarin legjendar Kollokotroni mjaftoi një kafe. Gjergj Karaiskaqin e vranë në pritë dhe fjala e fundit qe tha kur e mori plumbi ishte një e sharë në gjuhën arvanitase kundër gjaksorëve që e qëlluan pas shpine. Për koicidencë është e njëjta shprehje që tha në momentin e fundit kur po binte pa frymë heroi shqiptar Avni Rustemi.
Kishin vrarë dhe të tjerë përfshirë dhe heroin
ën arvanitase Laskarina Bubulina.
E kush nuk e di historinë e kafes
ë me helm që u përdor për të zhdukur edhe arvanitasin e shquar të shekullit të kaluar, gazetarin nga Salamina, Anastas Kullurioti?
Kurrë nuk ishte ndalur rrjedha e helmit dhe e plumbit, duke marrë dhe jetën e dy presidentëve të shoqatës arvanitase "Marko Boçari".
Këta të fundi i fiksoheshin në kujtesë sepse ishin shumë më afër fatit të tij. Kishin qënë adhe ata, si ai, president
ë arvanitasve të Greqisë. Dhe diagnoza e të dyve në vdekjet e papritura kishte qënë e njëjtë: Leuçemi. E njëjta goditje vdekjeprurëse për tre presidentët e arvanitasve të Greqisë. Dy jetëve të rrëmbyera mizorisht, nga duar që kurrë nuk dalin në skenë, po i afrohej dhe një e tretë. Ish jeta e tij.
Në një nga takimet e fundit pranë shtratit të vdekjes i kishin shkuar ambasadori shqiptar bashkë me një avokat po shqiptar Ilir Malindi,
i cili më pas dëshmon:
"Unë pata rastin që ta vizitoja të madhin Aristidh Kolia në ditët e fundit të jetës së tij, në spitalin e Athinës "Evangjelizmos" dhe pash
ë gjendjen e tij të pashpresë. Më tha se ishte gëzuar që gazetat e Shqipërisë kishin shkruar për sëmundjen e tij...
I dhashë kurajo duke i thënë se do të shërohej shumë shpejt dhe se, së bashku do të vazhdonim me studimet dhe publikimet e reja, mirëpo... Ahhh! Ai, me trishtim dhe me krenari njëkohësisht, na tha këto fjalë:
"Ju lutem mos ushqeni asnjë iluzion. Mua më vranë dhe kështu kanë vepruar edhe me dy kryetarët tjerë të Shoqatës së Shqiptarëve «Marko Boçari», të cilët vdiqën, edhe këta nga "leuçemia". Këto fjalë ua kam thënë edhe miqve të tjerë të mi"... "
"Kam shkuar ta shoh sërisht në ditët e para të tetorit, - më tha ambasadori shqiptar në një bisedë telefonike nga Athina pasi pohoi fjalët që kish thënë Aristidh Kolia në prani të tij, - por, kur e mora në telefon nga kati i parë i spitalit "Evangjelizmo" që është pranë ambasadës, më tha se atë ditë ndjehej shumë keq, dhe do ta mirëpriste vizitën e tij në një nga ditët e ardhshme. Katër ditë më pas më njoftojnë se Aristidhi vdiq. Ishte një lajm tmerrësisht i pikëllueshëm".
Ishte e mërkurrë, 11 tetori 2000, dita kur ndodhi fizikisht vrasja misterioze e shkrimtarit dhe udhëheqësit arvanitas, për ta mbështjellë edhe këtë vdekje me një enigmë tjetër greke në histori. Dy ditë më pas, m
ë 13 tetor 2000, Aristidh Kolia u përcoll me pikëllim nga qindra e qindra shqiptarë të Greqisë dhe Shqipërisë në varrezat e Athinës.
Por, gjithë
sesi, vrasja e dytë vazhdon edhe pas 11 tetorit 2000. Nekrofagët e megaloidhesë nuk janë të ngopur me mizoritë e veta. Dhe kjo është e sendërzuar në një platformë po aq mistike dhe të rafinuar sa eleminimi fizik i shkrimtarit.
Bëh
en tërë përpjekjet për ta varrosur bashkë me trupin dhe veprën e tij. Në Athinë, për vdekjen e Aristidh Kolias shkroi vetëm një gazetë greke. Revista "Klan" në Shqipëri refuzoi botimin e shkrimit tim me rastin e vdekjes, me shkakun se " këtë temë e ka trajtuar gazeta ‘Albania’. " Ndërkohë, masmedja e opinioni publik ishin marrakatun pas ndeshjes së futbollit Shqipëri-Greqi dhe as që i kushtoi vemendje humbjes tragjike të njërit nga studiuesit më të shquar në kërkim të rrënjëve historike të shqiptarëve në Ballkan e më gjerë.
Kolegët e miqt
ë e tij të afërt arvanitas kanë rënë si të shushatur prej gjëmës dhe mbase prej frikës. Pyetjes që i bëra presidentit të sotëm të arvanitasve Jorgo Jerou, nëse kishin ndërmënd të botonin ndonjë nekrologji, shpallje a komunikatë për veprën e veprimtarit të madh më tha se nuk kishin ndonjë plan.
Vdekja u pasua me një heshtje ogurzezë.
Nga skutat e errta, hienat e nacionalizmës greke,
pasi iu gëzuan zhdukjes fizike të arvanitasit të madh që ringjalli "gjuhën e perëndive", u përgatiten të hidhen në sulme po aq vdekjeprurëse ndaj veprës së tij. Nëse arvanitasit dhe shqiptarët nuk do ta kuptojnë këtë mision të zi të megaloidhesë shoviniste, që nuk i kursen as paratë dhe as helmin, për qëllime makabre ndaj arvanitasve, emigrantëve dhe mbarë popullit shqiptar, atëherë gjithësecili prej nesh, ka marrë pjesë me heshtjen e tij në vrasjen e dytë të Aristidh Kolias.
Vepr
ën e arvanitasit të madh Aristidh Kola, që meriton një vend nderi në historinë e letrave shqipe, mund ta vrasë edhe indiferenca dhe kopracia jonë.
Le të mendojmë sot që të mos na vrasë nd
ërgjegja nesër!

Botuar në : "Dielli" Vol.91, Nr.4 2000 dhe "Iliria" Nr.1115 , 27 shkurt 2001.